ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İstek Karahan, yaşlanmayan ve kendi kendini onarabilen ilkel omurgalı deniz canlıları olan ascidians kümesi üzerinde 2017’den bu yana takımıyla birlikte çalışmalar yürütüyor.
Antalya, Mersin ve Hatay’da 8 başka istasyonda yaptıkları çalışmaların akabinde canlıların kültür ortamında yaşayabilmelerini sağlayan Karahan ve takımı, bu canlılardan sıhhat ve sanayi alanlarında kullanılabilecek ham husus arayışına başladı.
Canlıların kendi kendilerini onarabilme ve yaşlanmama özellikleri üzerine yürütülen projelerde kanserden yaşlanmaya kadar birçok alanda kullanılabilecek ilaç ham unsurları elde edilmesi hedefleniyor.
Karahan, üzerinde çalıştıkları canlının ascidians kümesi ilkel omurgalılar olduğunu ve bu tipler üzerinde biyoçeşitlilik tespiti, yaşlanma çalışmaları, tüm beden tamiri çalışmaları ve bu canlılardan tıp ve sanayide kullanılabilecek ilaç ham unsurlarının tanımlanması olmak üzere 4 başka çalışma yürüttüklerini bildirdi.
Yurt dışında bu alanda araştırmalar yapılsa da Türkiye’de hiçbir araştırma olmadığını görünce kıyılarda tıp tespiti çalışmasına başladıklarını anlatan Karahan, “Türkiye’de çok farklı cinsler olduğunu gördük. Bu tiplerin üzerinde çeşitli popülasyon genomiğini ve cinslerin yapısal ve fonksiyonel istikametlerini incelemeye başladık. Sistem biraz altyapı ve canlıyı yaşatmak için gayret gerektiriyordu. Şu anda yaşatmayı da başardık. Akabinde da tüm beden tamiri çalışmaları başladı.” diye konuştu.
“BİYOÇEŞİTLİLİĞİN YÜZDE 50 İLA 80’İ DENİZLERDE BULUNUYOR”
Tür üzerinde, dünyada muhakkak ve az sayıda enstitünün çalıştığına, Türkiye’de ise yalnızca kendilerinin birinci sefer bu alanda çalışma yürüttüğüne dikkati çeken Karahan, şöyle devam etti:
*Dünyada artan antibiyotik direnci ve kanser olaylarından ötürü yeni ilaç ham hususu dediğimiz metabolit arayışına girildi, bunların başında denizel canlılar var.
*Dünyanın yüzde 71’ini denizler kaplıyor ve toplam biyoçeşitliliğin yüzde 50 ila 80’i denizlerde bulunuyor. Bu kadar muazzam çeşitlilik içerisinde muazzam kimyasallar var. Dünyada birçok bölüm ve üniversite bunların keşfi için denizlere yönelmiş durumda.
*Bu canlılarda (ascidians grubu) tüm beden tamirinin farklı basamaklarını dünyadaki öbür enstitülerle birlikte çalışıyoruz.
*Yaşlanma çalışmaları da birebir formda sürüyor. Şu ana kadar yapılan çalışmaların sonuçları, bu canlıların yaşlanma belirtileri göstermediği biçiminde olunca biz de bunun üzerine çalışmaya başladık.
“HER HAFTA BEDENİNİN TAMAMI YENİLENİYOR”
Söz konusu canlıların ürettikleri unsurların, bedenlerinin içinde bulunduğunu ve hayat döngülerinin çok enteresan olduğunu söz eden Karahan, şunları söyledi:
*Her hafta bedenlerinin tamamı yenileniyor, bu yüzden yaşlanma yok ve kan hücrelerinden tüm beden tamiri yapıyorlar. Düşünün, insanın kan hücrelerini izole ediyorsunuz, oradan tüm bir insan çıkıyor üzere. Bu canlılar hem eşeyli hem de eşeysiz bir formda ürüyor.
*Bizim bildiğimiz manada bir yaşlanmaları yok. ‘Kök hücre yaşlanması’ dediğimiz bir yaşlanmadan ötürü ölüyorlar.
*3 yıllık ömürlerinin son 3 haftasında yaşlanma belirtileri gösteriyor ve ölüyorlar. Bunu 80 yaşında bir insan olarak düşünürsek 75 yaşına kadar hiçbir yaşlanma belirtisi göstermeden yaşıyor, son 4-5 yıllık bir süreçte yaşlanıyor ve ölüyor.
Çalışmalarda geldikleri son durum hakkında bilgi veren Karahan, biyoçeşitlilik manasında Akdeniz kıyılarında ascidians kümesinden DNA barkotlama formülüyle 8 çeşit tanımladıklarını, bunlardan birinin yeni tıp olduğunu, birinin ise yeni çeşit olma potansiyeli bulunduğunu aktardı.
Yaşlanma konusunda çalışmalarının başlangıç evresinde olduğunu, tüm beden tamiratı çalışmalarında ise hoş sonuçlar bulduklarını vurgulayan Karahan, “Şu ana kadar yaptığımız çalışmalarımızla daha evvel dünyada hiç tanımlanmamış olan yeni metabolitlerimiz var, bunların hangi maksatla kullanılabileceğini araştırıyoruz. Ayrıyeten daha evvel tanımlanmış ve antibiyotik olarak kullanılan, kolesterol üzerine dolaylı ya da direkt olarak tesir ederek damar sertliği tedavisinde kullanılan metabolitler tanımladık.” diye konuştu.
Türkiye kıyılarında üzerinde çalıştıkları ascidians kümesinin epeyce farklı cinslerinin olabileceğini belirten Karahan, kendilerinin yalnızca Akdeniz kıyılarına bakabildiklerini, başka kıyılara da açılmayı planladıklarını kaydetti.
“YENİ TANIMLADIĞIMIZ METABOLİTLERİ 2 YILLIK BİR SÜREÇTE DUYURACAĞIZ”
Söz konusu canlıların kansere deva olacağını söylemenin çok argümanlı olacağı yorumunu yapan Karahan, “Ama muhakkak tipler için kullanılacak birtakım metabolitlerin ya da kişinin konforlu yaşamasını sağlayacak olanların keşfi, kıymetli bir basamak olacaktır. Günümüzde yaşlanma geciktirilmiş durumda fakat konforlu yaşlanma dediğimiz olay için bunlar hayli yararlı olacaktır. Gen yolaklarının tam olarak tanımlanması daha uzun soluklu bir çalışma. Bulunan bir gen yolağının birtakım manipülasyonlarla kapatılması kelam konusu olabiliyor, bu biçimde yaşlanmadan sorumlu olan genin kapatılması ve kişinin daha konforlu yaşlanması kelam konusu olabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Doç. Dr. Karahan kelamlarını şöyle tamamladı:
*Biz olaya bütünleşik bakıyoruz. Süratli bir biçimde ilaç dalında kullanılabilecek metabolitlere de bakıyoruz, birebir vakitte uzun soluklu olarak canlıların neden yaşlanmadığını, nasıl tüm beden tamiratı yaptığını genetik olarak anlamaya çalışıyoruz.
*Yeni tanımladığımız metabolitleri 2 yıllık bir süreçte duyuracağız ve bir kısmının antibiyotik, antikanser yahut yaşlanma zıddı olarak kullanılabileceğini düşünüyoruz.
*Bu canlıyı üretmek gerekiyor, biz kültür ortamında bunu yaşatabiliyoruz. Büyük tesislerde bu canlının yetiştirilmesi kelam konusu. Öte yandan kıyılarımız çok güçlü, canlıları yetiştirmesek bile kıyısal alandan epeyce fazla ölçüde toplamamız mümkün. (AA)