Biz bunu daha evvel de yaşadık. 28 yıl evvel, ABD ve İran’ın birebir sularda karşı karşıya geldiği, gemilere ataklar düzenlendiği ve mürettebat ortasında ömrünü yitiren ve yaralananlar olduğu devirde.
Körfez krizi, İran’a ilişkin bir yolcu uçağının kazara gökyüzünde vurulduğu noktaya kadar gelmişti.
Peki tüm bunlar tekrar yaşanır mı?
“Tanker savaşı”, 1979’daki İslam İhtilali sonrası İran ile Saddam Hüseyin liderliğindeki Irak ortasında sekiz yıl süren savaşın sonunda tepe yapan bir milletlerarası kriz periyoduydu.
İki taraf da 1980’lerin ortalarına kadar birbirlerinin petrol tesislerine akın düzenlemeyi sürdürmüş, ekonomik baskıyı artırmak ismine olağan gemiler de maksat alınır olmuştu. Irak petrolü taşıyan Kuveyt tankerleri hücumlara daha da açıktı.
Ronald Reagan başkanlığındaki ABD idaresi tansiyona dahil olmak istemiyordu. Fakat Basra Körfezi’ndeki tehlike arttı ve ABD’ye ilişkin USS Stark savaş gemisi Iraklı jetler tarafından Exocet füzeleriyle vuruldu. Iraklı yetkililer daha sonra bunun bir kaza olduğunu söyledi.
Temmuz 1987’ye gelindiğinde Amerikan savaş gemilerinin refakatinde Kuveyt’in tankerleri üzerinde ABD bayrağı dalgalanıyordu. Vakitle 2. Dünya Savaşı’ndan beri görülen en büyük deniz konvoyu operasyonuna dönüştü.
ABD ile İran o periyotta de ihtilaf içindeydi.
İran dini başkanı Ayetullah Humeyni ABD’yi İslam İhtilali sonrası “Büyük Şeytan” olarak nitelendiriyordu.
Washington ise Tahran’ın 1979-1981 yılları ortasında 444 gün boyunca 52 diplomatını rehin tutmasının tesirinden kurtulamamıştı.
İran ve Irak, krizin eşit sorumlularıydı fakat tanker savaşı süratle, İran ve ABD ortasındaki uzun soluklu düşmanlığın bir modülüne dönüştü.
Bu düşmanlık ABD Lideri Donald Trump’ın 2015 nükleer muahedesinden çekilerek İran üzerinde baskı kurmasıyla bir kere daha ortaya çıktı.
Hürmüz Boğazı’nın iki tarafındaki sularda bir defa daha bu iflah olmaz rekabet kelam konusu.
Peki o günlerden bugüne bir şey değişti mi?
Kitabında tanker savaşlarını anlatan Dr. Martin Navias, iki tarafın da o günlere oranla güçlerini genişlettiği görüşünde.
Navias, İran’ın ticari ve askeri gemilere hasar verecek süratli botlar, denizaltılar ve mayınları kullanmada hiç bu kadar faal olmadığını söylüyor.
Üstelik gayret denizle hudutlu da değil. İran’ın boğazda ABD’nin sofistike insansız hava aracını vurması da, gökyüzündeki bir öbür gayretin fitilini ateşledi.
Peki ABD ve İran tekrar birbirlerine karşı çok daha önemli taarruzlar düzenler mi?
Eğer tanker krizi tırmanırsa, kimi gemilere Amerikan bayrakları çekilerek ABD liderliğinde yeni bir konvoy refakat operasyonu düzenlenebilir.
Zira 24 Temmuz 1987’deki konvoy birinci vazifesini gerçekleştirmiş, ABD savaş gemileri eşliğinde Kuveyt’e ilişkin bir tanker İran’ın mayınını vurmuştu. ABD bölgeye daha fazla askeri güç ve gemi gönderdi.
Bundan iki ay sonra Amerikan helikopterleri gece boyunca mayın döşediklerini gördükleri bir İran gemisine saldırdı. Takip eden aylarda bir Amerikan firkateyni ve daha fazla tanker vuruldu. ABD İran İhtilal Muhafızları’nın üslerine ve İran savaş gemilerine saldırarak daha güçlü bir cevap verdi.
ABD’nin güdümlü savaş gemisi USS Vincennes’in savaş uçağı sandığı İran’a ilişkin Airbus A300 yolcu uçağını vurması bir dönüm noktası oldu. Uçaktaki 290 yolcu ve mürettebatın tamamı ömrünü yitirdi.
ABD donanması bu olaydan sonra felaketle sonuçlanabilecek yeni bir yanılgı yapmamak ismine teknoloji ve eğitimlere büyük yatırımlar yaptı.
Ancak Memleketler arası Strateji Çalışmaları Enstitüsü’nden donanma uzmanı Nick Childs, bugün gelinen noktada tarafların toplumsal medyada öfkeli yaptığı açıklamalarla ateşli bir tartışma ortamını körüklediğini söylüyor.
Childs, “Bilgi paylaşımı alanı değişti. İki tarafın da birbirinin açıklamalarını yanlış yorumlaması tehlike yaratıyor” diyor.
ABD Lideri Trump da İran Cumhurbaşkanı Hasan Manevî de savaş istemediklerini söylüyor.
Ancak iki tarafta da muhafazakâr kesim daha hırslı açıklamalar yapıyor.
Henüz yeni bir tanker savaşına gitmediğimiz görüşünü lisana getiren Dr. Navias, “Şu etapta İran ABD’ye tansiyonu daha da tırmandırabilecekleri sinyalini veriyor” diyor.
1987-1988 yılları ortasında aylar süren tansiyona karşın çok az gemi battı. Stratejik Hürmüz Boğazı’ndaki ticari geçişler de hiçbir vakit önemli manada aksamadı.
30 yıl sonra, ABD artık Ortadoğu’nun petrolüne eskisi üzere bağımlı değil.
Öte yandan Hürmüz’ün kapanması durumunda ithalat ve ihracat manasında İran’ın kaybedeceği çok daha fazla şey var.
Yeni bir tanker savaşı yaşanması ihtimali düşük. Lakin tarafların topyekün meydan okumaya yanaşmıyor olması, savaşın imkansız olduğu manasına gelmiyor. (BBC Türkçe)