Türkiye iktisadı sıkıntı günlerden geçiyor. Türk Lirası yabancı para üniteleri karşısında tarihi taban düzeyleri görürken, işverenlerden çalışana, gencinden yaşlısına milyonlarca vatandaş gelişmeleri korkuyla izliyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 24 Haziran 2018 seçimlerinden 5 gün evvel, 19 Haziran’da yaptığı konuşmada, “Bu kur filan, bunların hiçbirisi bizim geleceğimizi belirleyen şeyler değil, geleceğimizi, biz belirleyeceğiz. 24’ünde siz bu kardeşinize yetkiyi verin, ondan sonra bu faizle şunla bunla nasıl uğraşılır göreceksiniz” demişti.
Erdoğan yetkiyi aldı, 9 Temmuz 2018’de de Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine geçildi.
O tarihten bugüne makro ekonomik bilgilere bakıldığında ülke iktisadını uçuracağı söylenen başkanlık sisteminde Türkiye iktisadının her geçen gün daha da kötüleştiği görülüyor.
“Türkiye’nin iktisadının sorumlusu benim ben!” diyen Erdoğan’ın 2021 yılının sonunda duyurduğu yeni iktisat modeliyle Türkiye’de bütün istikrarları alt üst etti.
Döviz kurundaki yükseliş ve artan hayat pahalılığı iktisattaki bozulmayı hızlandırırken,
hemen çabucak bir çok gösterge alarm zilleri çalıyor.
TL’DE BÜYÜK ÇÖKÜŞ
Başkanlık sistemine geçilmeden evvelki yılın sonunda yani Aralık 2017’de 3.77 TL olan dolar kuru bugün 19.25 düzeyine ulaşmış durumda. Dolar kelam konusu periyotta TL karşısında yüzde 410 bedel kazandı.
İLK 20’DE DEĞİLİZ
Başkanlık sistemine geçilmeden evvelki son yıl olan 2017 yılında 851 milyar dolarlık Gayrisahfi Yurtiçi Hasıla (GSYH) ile Türkiye dünyada sıralamada 17’nci sırada yer alıyordu. Başkanlık sistemine geçildikten sonra bu ligde süratle gerileyen Türkiye, 817 milyar dolar GSYH ile sıralamada 21’e indi. Kestirimler 2023 yılında Türkiye’nin 23’üncü sıraya gerileyebileceğini gösteriyor.
BÜTÇE AÇIĞI
Başkanlık sistemine geçilmeden evvelki son yıl olan 2017 yılı bütçe açığı GSYH’nin yüzde 1,5’ine gerilemişti. Bu oran Şubat 2023 itibariyle yüzde 2,4 düzeyinde. Buna nazaran AKP iktidarında bütçe açığı başkanlık sistemine geçilene kadar düşmüş, başkanlık sistemine geçildikten sonra tekrar artmaya başlamış olduğu görülüyor.
ENFLASYON DENETİMDEN ÇIKTI
Başkanlık sistemine geçilmeden evvelki son yıl olan 2017 yılında enflasyon yüzde 11,9 idi. 2022 yılı sonunda enflasyon yüzde 64’ü aştı. 2023 yılı Mart ayı enflasyonu yüzde baz tesiriyle yüzde 50,51 çıksa da tüketici fiyat endeksinde 51 aydır aralıksız artıyor. Başkanlık sistemine geçilmeden evvel enflasyonu önemli oranda düşürmeyi başaran AKP iktidarı sistem değişikliği sonrası denetimi kaybetmiş görünüyor.
CARİ AÇIK
Başkanlık sistemi öncesindeki son yıl olan 2017’de cari açığın GSYH’ye oranı yüzde 5,5’e yükselmişti. 2021 sonu prestijiyle bu data yüzde 1,8’e gerilemiş olsa da cari açığı düşüreceği söylenen yeni iktisat modeliyle 2022 yılının sonunda bu oran yine yüzde 5,4’e yükselmiş bulunuyor.
KİŞİ BAŞINA GELİR LİGİ
Başkanlık sistemine geçilmeden evvel, 2017 yılında Türkiye’de kişi başına gelir 10 bin 537 dolar ile dünya kişi başına geliriyle (10.724 dolar) aşağı üst tıpkı seviyedeydi.
Ülke beşerinin ortalama refah seviyesini gösteren kişi başına ulusal gelirde Türkiye’de son yıllarda dramatik bir düşüş yaşandı. Kelam konusu gelir 2013 yılında 12.489 dolarla tarihindeki en yüksek seviyesi gördükten sonra, 2020’de 8 bin 612 dolara kadar indi. Ülkeler ortası sıralamada 2013-2020 devrinde 65’incilikten 77’nciliğe gerileyen Türkiye, 2022’de 81’inciliğe indi.
RİSK PRİMİ
Ülkenin risk primini gösteren ve tümüyle piyasada arz ve talep kurallarına nazaran belirlenen 5 yıllık CDS primi, başkanlık sistemine geçilmeden evvelki 2017 yılı sonunda 157 baz puandı, 2022 yılı Temmuz ayı ortasında prim 900 baz puanı aşan CDS priminin 300 puanı aşması durumunda ülke çok riskli sayılıyor. Hali hazırda Türkiye’nin CDS primi 541 puan düzeyinde.
BORÇ KATLANDI
Merkezi İdare Borç Stoku 2017 yılı sonunda 876,5 milyar TL idi son datalara nazaran 4 trilyon 211 milyar lira oldu.
* Bu içerik hazırlanırken Mahfi Eğilmez’in web sitesinde yer alan datalardan faydalanılmıştır.