İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünden Öğretim Üyesi Prof. Dr. Cengiz Yıldırım yürütücülüğünde tıpkı enstitüden Prof. Dr. Mehmet Akif Sarıkaya, Doç. Dr. Orkan Özcan ve Dr. Semih Sami Akay tarafından Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat’taki zelzelelerin akabinde zelzele yüzey kırığının kesintisiz görüntülenmesi için çalışma başlatıldı.
Bu kapsamda bilim insanları, zelzelelerin etkilediği 11 vilayette yaklaşık 1 ay süren saha incelemelerinde bulundu.
Çalışma sonucunda, zelzele bölgesindeki 400 kilometre sarsıntı yüzey kırığı, kesintisiz olarak insansız hava aracıyla kaydedildi.
Çalışmada, Göksun’da 30 ile 40 santimetrelik yer değiştirmeler yaşandığı lakin Göksun’un 20 kilometre doğusunda Fındık köyünde yolun 7 metre yer değiştirdiği, bu yüzden bölgedeki derede küçük göl oluşumu tespit edildi.
Aynı araştırmada, Göksun’un doğusundaki Barış köyünde yolların 8,6 – 8,9 metre yer değiştiği, bu nedenle yolun kullanılamaz hale geldiği, yol üzerindeki güç iletim çizgilerinin bir evvelki pozisyonuna nazaran 8 metre batıya gerçek hareket ettiği belirlendi.
Gaziantep’teki Narlı bölgesindeki tarlaların yatay ve düşey istikamette yaklaşık 1 metre 80 santimetre çöktüğü tespiti yapıldı.
“İKİNCİ SARSINTIDA 8 İLE 9 METRETE YER DEĞİŞTİRMELER ÖLÇTÜK”
Prof. Dr. Cengiz Yıldırım, araştırmaya ait yaptığı açıklamada, sarsıntıların akabinde grup oluşturarak 1 Mart’ta bölgeye hareket ettiklerini söyledi.
Projeyle, bir zelzele yüzey kırığının baştan sonuna kadar örneğini çıkardıklarını belirten Yıldırım, “İlk sarsıntıda 300 kilometre, ikinci zelzelede yaklaşık 100 kilometre boyunca kesintisiz olarak üç boyutlu yüksek çözünürlüklü ve yüksek yersel doğrulukta yüzey kırığını haritalandırdık. Bu çalışma daha evvel Türkiye’de bu kadar yüksek çözünürlükte hiç yapılmamıştı. Dünyada da bizim ulaştığımız çözünürlüğe ulaşılmadı. Hedefimiz yüzey kırığını en küçük kılcal çatlaklarına kadar birincil ve ikincil yapıları olmak üzere haritalamak, bunun üzerindeki yer değiştirmeleri belirlemekti.” dedi.
Gaziantep’i merkez alarak en güneyde Hatay Havaalanı’nın olduğu bölgeden, kuzeyde Çelikhan’ın Memnun Köyü’ne kadar birinci sarsıntının yüzey kırığı boyunca çalıştıklarını anlatan Yıldırım, “İkinci zelzelenin yüzey kırığının Göksun’dan, Nurhak’ın kuzeydoğusundaki Çığlık Köyüne kadar bütün bölgeyi kesintisiz olarak uçtuk. Bölgede farklı faylar hakkında bilgilerimiz çok hudutlu. Bu faylar 7’nin üzerinde zelzele üretme potansiyeline sahip. Bu bağlantıyı anlayabilmek için bu sarsıntı yüzey kırıklığının çok ayrıntılı formda haritalanması gerekiyordu.” diye konuştu.
Çalışmada birinci zelzele büyüklük olarak ikinci zelzeleden daha büyük olmasına karşın, yer değiştirmelerin ikinci zelzeleden daha düşük olduğunu tespit ettiklerini vurgulayan Yıldırım, kelamlarını şöyle sürdürdü:
*Gölbaşı etrafında yer değiştirmeleri 6 metre civarında ölçtük lakin ikinci zelzelede yer değiştirmeleri 8 – 9 metre ortasında ölçtük. Zelzelede en fazla hasarı fay zonu boyunca Nurdağı, Kırıkhan, Hatay merkezde gözlemledik.
*Kuzeyde zelzele yüzey kırığının daha çizgisel, dar bir zonda ilerlerken güneyde, Hatay civarında çok daha geniş bir zonda yüzey kırığının oluştuğunu belirledik.
*Diri fayların haritalanması çok kıymetli. MTA, yaklaşık 30 yıldır Türkiye’nin canlı faylarını haritalandırıyor.
*Depremde fayların haritalanmasında çizilen fayların bir kısmı yüzey kırığıyla çok net örtüşürken kimi yerlerde yüzey kırığının çizilen bu faylardan uzaklaştığını ve bu fay çizgilerinden saptığını gördük.
Prof. Dr. Cengiz Yıldırım
*Çoğu yerde nitekim fay, yüzey kırığı fayını takip ediyor fakat etmediği alanlar var. Projemizle ileriye yönelik olarak sarsıntı beklenen fay zonlarının tekrar gözden geçirilmesi, bilhassa sakınım zonlarının genişliğinin belirlenmesi manasında kıymetli bir katkı verecek.
*Çalışmamız 3 boyutlu bir çalışma. Burada sanal bir stüdyo oluşturduk. Buraya gelenler sanal gözlüklerini taktıklarında artık yüzey kırığı üzerinde yürüyebilecekler, bizim alanda gördüğümüz çözünürlükte ve ayrıntıda yüzey kırığı üzerinde ölçüm yapabilecekler.
“ANA YOL 4 METRE YER DEĞİŞTİRDİ”
Çalışma ile sarsıntı bölgesinde yüzey kırığının deformasyonlarıyla ilgili müşahedeler de yaptıklarını anlatan Yıldırım, Gaziantep’ten Kahramanmaraş’a yanlışsız ana yolun yaklaşık 4 metre yer değiştirdiğini tespit ettiklerini belirtti.
Doç. Dr. Orkan Özcan
Yıldırım, Pazarcık ve Gölbaşında tarla hudutlarında 5 metreye varan yer değişmelerin yaşandığını vurgulayarak, “Buralarda küçük derelerin yataklarında 5 metreye varan yer değiştirmeler olduğunu gördük. Pazarcık’ın çabucak kuzeyinde Gölbaşı’na gerçek demiryolunun sarsıntı sırasında ziyan gördüğünü ve yamulduğunu gözlemledik. Bu müşahedeler çok değerli. Sarsıntı sırasında bu yer değiştirmelerin dağılımı, bu deformasyonun etraftaki hasar-zemin bağı, inşaat mühendisliği ve yer bilimleri mühendisliği açısından tartışacak bahisler. Bizde onlar için bilgi tabanı oluşturduk.” değerlendirmesinde bulundu.
İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsünden Öğretim Üyesi Doç. Dr. Orkan Özcan ise zelzele yüzey kırığının belirlenmesi için insansız hava aracı kullandıklarını söyledi.
Endüstriyel olarak tasarlanan insansız hava aracına entegre edilen yüksek çözünürlüklü algılayıcılar kullanarak bilgileri topladıklarını anlatan Özcan, “Çalışmada 400 kilometrelik çizgisi büsbütün taradık. Bu kapsamda optik datalarla gözle görebildiğimiz kısımları olabildiğince takip ettik. Burada takip edemediğimiz, orman altı, tarım, nadasa bırakılmış alanlarda yahut kent merkezlerindeki yerlerde yüzey kırığının takibi için termal datayı kullandık.” diye konuştu. (AA)