Dünya dan uzaya 1957 yılından bu yana binlerce roket ve uydu fırlatıldı Bunların birçok hala Lara travesti uzayda kalmaya devam ederken gelecek süreçte daha fazlasının uzaya fırlatılmasının kelam konusu olduğu biliniyor Bu durum uzay çöplerini artırırken fırlatılan roket ve uyduların vakitle çarpışma riskini doğuruyor
Gök taşlarının yanı Lara travestileri sıra yörüngede insan imali çöpler de bulunuyor Bunlar artık kullanılmayan uydu ve uzay araçları fırlatma aracı rampaları ve ayrışma kesimlerini içeriyor
Dünya ya birkaç 100 kilometre yakındaki kimi cisimler atmosfere Travesti Lara birkaç yıl sonra geri girebiliyor Bunların birden fazla atmosfere girerken sürtünmeden ötürü yanarak yok oluyor Lakin 36 bin kilometreden fazla irtifada bulunan çöp ve uydular Dünya nın etrafında yüzlerce ve hatta binlerce yıl dönmeye devam edebiliyor
İki uydunun çarpışarak birçok uzay çöpüne neden olmasının yanı sıra ABD Çin ve Hindistan üzere kimi ülkeler kendi uydularını yok etmek için füze kullanabiliyor Bu da yörüngeye binlerce modülün yayılmasına sebep oluyor
UYDULAR İÇİN TEHDİT UNSURU
Şu an yörüngedeki uzay çöpleri keşif teşebbüslerine büyük risk teşkil etmese de yörüngedeki öteki uydular için büyük tehdit ögesi olarak görülüyor
Bir Fransız uydusu 1996 da 10 yıl evvel patlayan bir roketten kalan kesimler tarafından darbe aldı Çin Ocak 2007 de uydu savar testinde eski bir meteoroloji uydusunu füze ile yok etti ve 3 bin 500 den fazla kesimin yörüngeye dağılmasına neden oldu Bu olay takip edilebilir cisim oranını yüzde 25 artırdı
İki uydunun çarpıştığı birinci kaza 10 Şubat 2009 da meydana geldi Özel Amerikan Bağlantı Uydusu Iridium 33 ile Rus askeri uydusu Kosmos2251 çarpıştı İki uydu da yok olurken 2 bin 300 den fazla modül açığa çıktı ve bunlardan kimileri tekrar Dünya nın atmosferine girerek yok oldu Mart 2021 de Çin uydusu çarpışmanın akabinde kesimlere ayrıldı
Uydular hareket alanlarındaki uzay çöplerinden kaçınmaya ve böylelikle darbe almamaya çalışıyor Her yıl yüzlerce çarpışmadan kaçınmak için Milletlerarası Uzay İstasyonu UUİ dahil olmak üzere tüm uydular hareket etmek zorunda kalıyor
UYDULARIN SAYISI ARTTIKÇA ÇARPIŞMA RİSKİ DE ARTIYOR
ISS 1999 dan bu yana 25 sefer uzay çöplerinden kaçınmak için hareket yaptı Avrupa Uzay Ajansının bir uydusu da Eylül 2019 da büyük bir uydu grubuyla çarpışmadan kaçınmak için birinci hareketini yaptı
UUI 2021 de Rusya nın yaptığı uydu savar füze testinden kaynaklanan uzay çöpü nedeniyle çarpışmadan kaçınmak için hareket yapmak zorunda kaldı Kasım 2021 de UUİ astronotları uzay istasyonu bir uzay çöpünün yakınından geçerken nakil uzay aracında sığındı
Çin in de bilimsel müşahede uydusu Ocak 2022 de Rusya nın bu testinden dolayı çarpışma tehlikesi yaşadı
Şirketlerin bilhassa internet kullanımı için yeni uydu gruplarını uzaya fırlatma planları uzay çöplerinin artmasına neden olabilir Bu durumda yörüngede 50 bin daha uydu hareket etmeye başlayabilir ve bu da uzun vadede daha çok çarpışmadan kaçınma hareketini gerektirebilir
KESSLER SENDROMU
NASA bilim insanlarından Donald Kessler 1978 de yörüngede çok fazla uzay çöpü birikmesi halinde zincirleme bir tesir yaratabileceğini daha fazla cismin çarpışarak yeni uzay çöpleri oluşturabileceğini öne sürdü
Kessler bunun sonucunda da Dünya yörüngesinin ileride kullanılamaz hale gelebileceğini sav etti Bu fikir çok gözükse de kimi uzmanlar bunun bir çeşidinin bir gün gerçekleşebileceğinden tasa duyuyor Bu nedenle bu durumdan kaçınılması gerektiği belirtiliyor
YÖRÜNGEDE 28 BİN 160 CİSİM BULUNUYOR
Avrupa Uzay Ajansı nın datalarına nazaran 60 yıldan daha uzun müddettir devam eden uzay faaliyetleri çerçevesinde 6 bin 50 den fazla roket fırlatıldı ve bu yörüngede 56 bin 450 takip edilebilir cisme neden oldu
Bu cisimlerin yaklaşık 28 bin 160 ı uzayda kaldı ve bunlar ABD Savunma Bakanlığına bağlı global Uzay Gözetleme Ağı SSN tarafından takip ediliyor Bunların yaklaşık 4 bini etkin uydu vazifesi görüyor
SSN bilhassa alçak yörüngedeki 5 10 santimetre ortası ile 30 santimetre ile 1 metre ortasında değişen jeostatik irtifadaki cisimlere odaklanıyor
1961 den bu yana yörüngede 560 tan fazla parçalanma olayı kaydedildi Bunların sadece 7 sinin çarpışma ve uzay araçlarının patlaması sonucu oluştuğu belirtiliyor Fakat gelecekte uzay çöplerinin kaynağının yüklü olarak çarpışmalar olması bekleniyor
Bugün yıllık fırlatma sayısının 110 civarında olması ve yılda 10 11 kere kırılma parçalanma yaşanmasıyla uzaydaki çöplerin sayısının artması iddia ediliyor Çöplerin artmasıyla da çarpışma ihtimali artıyor ve bu da yörüngede oluşacak kesimleri artırarak daha da fazla çarpışma riski doğuruyor
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TALEBİ
Birleşmiş Milletler BM tüm şirketlerden misyonu sona eren uyduların 25 yıl içerisinde yörüngeden kaldırılmasını talep ediyor Lakin birtakım uyduların misyonları baştan başarısız olduğunda bu durum karışıklığa neden oluyor Bu durumda çoklukla uyduların atmosfere sokularak yanıp yok olması metodu tercih ediliyor Uzmanlar faal olmayan uyduların yörüngeden kaldırılması durumunda gelecekte yörüngedeki uzay çöpü meselesinin hafifletilebileceğini belirtiyor AA