Ekonomik kriz devletin hem borç yükünü artırdı, hem de borçların faiz ve döviz cephesinden gelebilecek spekülatif ataklara karşı uğrayacağı riskleri yükseltti. Hazine, kriz yüzünden bu yılın birinci 4 ayında, geçen yıldan 3.6 kat daha fazla net iç ve dış borçlanma yaptı. Üstelik borçlar artarken, borcun kalitesini gösteren sabit faiz ve TL cinsi borçlanmanın tartısı azaldı, değişken faizli ve döviz cinsi borçlanmanın tartısı arttı. Borçlanma kalitesindeki bozulma, iktisatta yaşanabilecek muhtemel risklerin devletin mevcut borçlarını durduğu yerde artırabileceğine işaret ediyor. Türkiye 2001 krizi sonrası uyguladığı iktisat programlarıyla önceliği borçlanma kalitesinin arttırılmasına vermişti.
BORÇ 3.6 KAT ARTTI
Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan Kamu Borç İdaresi Raporu’nun son sayısına nazaran, şimdi ekonomik krizin tam tesirini göstermediği geçen yılın ocak-nisan devrinde Hazine 56.1 milyar lira yeni borçlanma yapıp 40.3 milyar liralık borç ödemesi yaptı. Böylelikle geçen yılın birinci 4 ayında yapılan net borçlanma 15 milyar 763 milyon TL oldu.
Buna karşılık, ekonomik krizin derinden yaşandığı, bütçe açığının artıp iktisadın küçüldüğü bu yılın birebir devrinde ise Hazine’nin aldığı yeni borç 94.8 milyara çıktı, ödediği borç ölçüsü ise 37.6 milyara düştü. Böylelikle bu yılın birinci 4 ayında devletin yaptığı net borçlanma, geçen yılın birebir periyoduna nazaran tam 3.6 kat, başka bir tabirle yüzde 263 üzere harikulâde artarak 57 milyar 224 milyon liraya fırladı. Net borçlanmadaki bu artış, devletin borç yükünün de birebir ölçüde artmasına yol açtı. Devletin net borç yükündeki 57.2 milyar liralık artışın 39.7 milyar lirası net iç borç artışından, 17.5 milyar lirası da net dış borç artışından kaynaklandı. Geçen yıl borçlandığından daha fazla borç ödemesi yaptığı için net dış borcu 1.6 milyar lira azalan Hazinenin bu yıl dış borç yükünü 17.5 milyar lira artırması dikkat çekti.
BORCUN FAİZİ FIRLADI
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın resmi datalarına nazaran, geçen yılın ocak-nisan periyodunda Hazine’nin yaptığı iç borçlanmanın yüzde 100’ü, yani tamamı TL’den, TL borçlanmanın da yüzde 79.7’si sabit faizden oluşuyordu. Faiz arttıkça borcunuzun faizini artıran, düştükçe düşüren değişken faizin oranı yüzde 20.3’tü. Bu yılın birebir devrinde ise TL ile yapılan borçlanma yüzde 59.5’e düşerken, krizden olumsuz etkilenen değişken faizli borçlanmanın oranı yüzde 20.3’ten yüzde 33.2’ye fırladı, sabit faizli borçlanma oranı yüzde 66.8’e düştü. Birebir halde kur artışından olumsuz etkilenen döviz cinsi borçlanma da yüzde 40.5 oldu. Döviz cinsi riskli borçlanma oranının böylesine artmasında altın tahvili ve altına dayalı kira sertifikası tipi borçlanmalara tartı verilmesi tesirli oldu.
Kalite bu türlü bozuluyor
Borç alırken kullanılan para ünitesi ve faizin tipi borçlanmanın kalitesini, yani borcun krizlere karşı hassas olup olmadığını gösteriyor. Şayet alınan borç sabit faizli ve TL cinsi yerli paradan oluşuyorsa, iktisatta yaşanan çalkantılar, altın ve dövizdeki ani dalgalanmalar borcun ölçüsünü durduğu yerde artırmıyor. Aksi durumda ise, faizlerdeki artış ya da döviz-altın fiyatlarındaki artış borcun durduk yerde artmasına yol açıyor. Bu nedenle devletler, şirketler ve bireyler borç alırken mahallî para ve sabit faizi tercih ediyor.