Tüp bebek yapmak isteyen bir bayanın anne olma yolunda hangi jinekolojik muayenelerden geçmesi gerekir?
Jinekolojik muayenede; öncelikle vajina girişi, vajinal kanalın cinsel ilgiye ve rahme ulaşmaya uygun olup olmadığına bakılıyor. Rahim ağzı denetiminde, rahme giriş müsait mi ya da bir perde var mı, kapalı mı yahut dar mı, enfeksiyon belirtisi var mı diye kıymetlendiriyoruz. Daha sonra ultrasona geçiyoruz. Burada ise rahmin biçimi, yumurtalıkların durumu, yumurta sayısı, kist ve miyom üzere gebeliğe pürüz olacak yapıların varlığını denetim ediyoruz.
Muayene sonrası hangi meselelerle karşılaşıyorsunuz?
En sık rahim ağzında poliplerle, vajinal ve rahim ağzına ilişkin enfeksiyonlarla karşılaşıyoruz. Ultrasonda, rahim içerisinde bebeğin yerleşeceği yerde poliplere yani âlâ huylu et modüllerine rastlıyoruz. Rahimde yeterli huylu düz kas tümörleri olan miyom isimli kitleler bulabiliyoruz. Miyomlar doğurganlık çağındaki bayanların yüzde 50’sinde bulunabilir. Bebeğin yerleşeceği yere yakın olabilirler. Farklı cerrahi metotlarla bunları alıyoruz. Kist varsa, boyutuna, çeşidine, büyüklüğüne ve hastadaki belirtilere bakarak temizlenmelerini sağlıyoruz. Akabinde da tedavilere geçiyoruz.
Miyom ya da poliplerin kesinlikle alınması gerekiyor mu? Hamilelik sırasında ya da doğum esnasında bedenden atılabilir mi?
Rahim içerisindeki polipler küçükse ve bebeğin yerleşeceği bölgeye uzaksa dokunmuyoruz. Bedenden atılmaları üzere bir durum yok fakat büyüyebilirler. Takip edilir ve büyürse cerrahi müdahale gerekir. Miyom da resen yok olmaz. Büyür, küçülür yahut birebir boyutta kalırlar, doğumla kaybolmazlar. Miyomun yerleşim yeri çok değerlidir. Rahmin dışına yerleşip büyük boyutlara kadar ulaşabilirler ancak rastgele bir şikayete sebep olmadıkları için müdahalede bulunmayabiliriz. Ancak diğer bir tanesi küçük boyutta olmasına karşın bebeğin rahim içinde yerleşeceği yerde bulunup kanamaya, orta kanamaya, ağrılı adete, çocuğun yerleşememesine ve hatta düşmesine yol açabilir.
Histeroskopi nedir ve neden gereksinim duyulur?
Histeroskopi, kaba tabiriyle kamerayla rahim içine bakma sürecidir. Hafif anestezi eşliğinde hastamızın vajinal yolunu genişletip rahim ağzını gördükten sonra özel bir kameralı sistemle rahime giriyoruz. Organı TV ekranından izliyoruz ve bir sorun var mı diye bakıyoruz. Polip, septum denilen perde, miyom ya da darlık varsa, histereskop denen aletin üst kısmındaki kanaldan içeri alet ilerleterek kesme, yakma ve düzeltme süreçleri yapıyoruz. En çok poliplerde ve perde durumlarında kullanıyoruz. Ayrıyeten kürtaj sürecinden sonra içeride kalan modül varsa, onun alınması için de tercih ediyoruz. Olayın durumuna nazaran 10-30 dakika sürüyor. 2-2,5 saat hasta dinlendiriliyor ve konutuna gönderiliyor. Olağan hayatına geri dönüyor.
Bu stil problemlerle karşılaşan bayanların sayısı fazla mı?
Evet. Bilhassa kısır hastanın değerlendirilmesinde, doktorların önemli eksiklikleri var. Tüpleri ve rahim sinemasını çok düzgün kıymetlendirmek gerekiyor. Mesela 40 yaşında bir hasta var ve yumurta rezervleri az. Ona ‘Siz gidip altı ay denemelerinizi yapın’ denebiliyor. Fakat 40, önemli bir yaş ve altı ay önemli bir vakit kaybı. Maalesef hastaları 42-43 yaşına kadar geciktirebiliyorlar. Kimi doktorlar çikolata kisti durumda, çabucak cerrahiye başvuruyor ve bunu yaparken canlı dokulara da ziyan verip yumurta sayısını azaltabiliyorlar. O vakit tüp bebekle bile hastayı gebe bırakma bahtı çok azalabiliyor. Birtakım meslektaşlarımız, polip ve miyom operasyonlarında kollayıcı davranamıyor. Rahmin biçiminde, iç kısmında sorunlara yol açabiliyor. Bu türlü olaylarla çok karşılaşıyoruz. Büyük kentlerde düzgün merkezlerde çalışıyoruz fakat maalesef Anadolu’da bu türlü değil. Maliyet en büyük sorun. Hasta sayısı az olduğundan maliyet düşünülerek gereçten kısma (Çin eseri kullanmak) üzere tasarruflarla yumurta kalitesi düşürülebiliyor. 2-3 defa başarısız deneme gerçekleşiyor ve hastaya ‘Bebeğiniz olmuyor’ deniyor. Halbuki öbür bir merkezde aile olabiliyorlar.
Preimplantasyon genetik teşhis nedir ve neden uygulanır?
Bu uygulama, oluşturduğumuz embriyoların rahme yerleştirilmeden evvel genetik yapısına, kromozom dizilimine baktığımız bir usuldür. Standart bir prosedür değildir lakin olmasını çok isteriz. Zorlandığımız iki ana başlık var: Birincisi maddi külfet, ikincisi her embriyoya biyopsi yapmalı mıyız? Bunlar, her hastaya önermemizi engelliyor. En çok ileri yaş kümesine öneriyoruz. Evvelden 40 yaş ve sonrası için öneriliyordu. Şimdilerde 35’ten bahsediliyor zira bu yaştan sonra yumurta sayısı ve kalitesi azalıyor. Bu da kalitesiz embriyo manasına geliyor, düşükler, boş gebelik ve bebeğin tutunamaması üzere istenmeyen durumların sıklığı artıyor. Tekrarlayan tüp bebek başarısızlıkları ve düşüklerde de tavsiye ediyoruz. Yumurta ve spermi alıp birleştiriyoruz. Beş yahut altı gün laboratuvar ortamında bekliyoruz ve döllenen yumurta zigot evresinden blastokist dediğimiz basamağa ulaşıyor. Klasik tüp bebek tedavisinde blastokist basamağına ulaşan embriyonun yalnızca formuna bakarak transfer sürecini gerçekleştiriyoruz, genetiğini bilmiyoruz. Bilmek için birkaç hücre alıp kromozom incelemesine göndermek gerekiyor. Ailede bilinen genetik hastalıklar varsa bu alanlarda da inceleme yapmakta yarar var.
Bu süreç sonrasında en çok hangi anomaliler ortaya çıkıyor?
En sık 16’ıncı kromozom bozukluğu ortaya çıkar. Yaşayan en tanınan kromozomal bozukluk ise Down Sendromudur. Turner Sendromu ise X kromozomundaki bir bozukluktan kaynaklanır. Olağanda 46 XX olması gerekirken, bir X eksiktir. Bu şahıslar kısa uzunluklu, adet görmeyen ve zekâsı olağandan daha az bireyler oluyorlar. Kalp, böbrek üzere çeşitli organlarında doğuştan sorunlara sahip olabiliyorlar. Ömürleri genelde kısadır.
Klinefelter Sendromu’nda da 46 XY olması gerekirken 46 XXY olabiliyor. Onlarsa genelde uzun uzunlukludur, testosteron düzeyleri düşük olduğundan kassız ve ince yapıya sahiptirler. Penis boyutları çok küçüktür. Tüyleri ve spermleri ya yoktur ya da çok azdır.
Genetik alanında yeni teknikler var mı?
Bu alanda birinci kıymetlendirme FISH tekniğiyle yapılıyordu. Şimdilerdeyse Yeni Kuşak Sequence var (NEXT GENERATION SEQUENCING= YENİ KUŞAK SEKANSLAMA). Sonuçları inceleyen metot ve teknoloji değişiyor. Birebir şeylere bakıyoruz ancak saptama olasılığımız arttı. Bir evvelki teknoloji olan Array CGH tekniği ile bulamadığımız şeyi NGS ile bulabiliyoruz. Bundan sonraki teknoloji daha da küçük detayları yakalayabilecek kanısındayım.
Ameliyat mı, değil mi?
Çikolata kisti belalı bir husus zira hala ameliyat edelim mi etmeyelim mi tartışması devam ediyor. Ameliyat etmediğinizde, bulunduğu bölgeyi baskı altında tutarak yumurtalık rezervinin gün be gün azalmasına sebep oluyor. Ameliyat ettiğinizdeyse, canlı dokulara ziyan verdiğiniz için yeniden yumurtalık rezervini azaltan bir durum ortaya çıkıyor. Güç bir karar… Bir kısırlık doktoru olarak şunu söyleyebilirim; hasta çocuk istiyorsa, yumurta rezervi sondaysa (8-10), günlük hayatı etkileyen bir durum yoksa öncelikle operasyon önermiyoruz. Şayet eşinin spermin durumu olağansa, hastanın tüpleri olağansa, 2-3 yıldır bebek deniyorsa o vakit öncelikle tüp bebek yapıyoruz. Yumurtalarını topluyor, spermlerle birleştiriyor ve embriyoları donduruyoruz. Akabinde ameliyatı yapılıyor ve embriyo transferi gerçekleştiriyoruz. Bireye özel bir yaklaşım gerektirir.
Ameliyat tahlil değildir zira beş yıl içinde tekrarlama mümkünlüğü yüksektir. Bağırsak, mide ya da idrar yollarına yayılabiliyor. Kalınbağırsağın duvarında yer alan hudutlara ulaşıp, önemli ağrılara yol açabilir. İdrar yollarına gittiğinde böbreklerde şişmeye neden olabilir.
Hastalık nedeniyle cinsiyet seçilebiliyor!
Cinsiyet seçme ülkemizde yasak lakin çok özel hastalıklar var. Mesela X kromozomuyla taşınanlar mevcut, hemofili üzere. Bu tip hastalıklarda Yasal olarak cinsiyet seçimi yapabiliyoruz. Cinsiyet seçimi, genetik teşhis için yapılan biyopsi süreci ile elde edilen hücrelerin DNA’larının ortaya konması ile gerçekleşiyor. Cinsiyet kromozomlarına bakıp XX mi, yoksa XY mi diye kıymetlendiriyoruz.