Hormonlar büyüme-gelişmeden zihinsel işlevlere, üremeden bağışıklığa kadar bedendeki birçok süreçte değerli rol oynuyor. Kimi dış etkenler ise hormonlarımızın salınımını bozarak, önemli sıhhat problemlerine davetiye çıkarabiliyor. Çocuk Endokrinoloji Uzmanı Prof. Dr. Atilla Büyükgebiz, günlük ömürde sıkça karşılaştığımız hormon bozucuların çocuk ve yetişkin sıhhatine tesirlerini ve bunlardan korunma yollarını şöyle anlattı:
Atilla Büyükgebiz
Sağlığımızı nasıl tesirler?
Hormon bozucular teneffüsle, yediğimiz yemeklerle, içtiğimiz sıvılarla, soluduğumuz havayla, giydiğimiz kıyafetlerle ve günlük hayatta sıkça kullandığımız kozmetik, paklık hususları üzere eserlerle bedenimize girerek; hormonlarımızı alt üst eden kimyasal unsurlardır. Bu zehirli hususlar vakitle hormonlarımızın salınımlarını bozarak tesirlerini azaltır yahut artırırlar.
Hangi sıkıntılara yol açar?
Hormon bozucular tiroit işlevlerini bozabilir. Erken ergenliğe, otizme ve hiperaktiviteye neden olabilir. Erkeklerde sperm sayısını azaltarak kısırlık yapabilir. Ayrıyeten sık hasta olmaya, kemik yaşını ilerleterek uzunluk kısalığına yol açabilir. Östrojene benzeri tesirler göstererek bayanlarda adet düzensizliği yapabilir. İnsülin salınımını bozarak diyabete neden olabilir. Olağan kanserojen tesir de yapabilir.
Böyle tedbir alın
Vücudumuzda aşikâr ölçülerde var olan hormon bozucu unsurlar yüksek dozlarda tesirlerini göstermeye başlar. Hem çocuklarımız hem de kendimiz için hormon bozucuların tesirlerini minimuma indirmek için şu noktalara dikkat etmeliyiz.
1 – Ellerinizi sık sık yıkayın
Ellerimiz gerek meskende, gerek iş ömründe gerekse dışarıda kimyasallarla sıkça temas halindendir. Bilhassa yemek öncesi el yıkamak ziyanlı hususların temizlenmesi için değerlidir.
2 – Yediklerinize dikkat edin
Özellikle hayvansal besin tüketirken, hayvanların yağ dokusu içinde ziyanlı kimyasalların bulunabileceğini unutmamalıyız. Zerzevat ve meyve yüklü beslenmek daha sağlıklıdır lakin bu besinlerde da böcek ilacı kalıntılarının olabileceği unutulmamalıdır. Zerzevat meyveyi mevsim dışı, ilaçtan arındırmadan ve çok ölçüde tüketirsek hormon bozucu tesiri kaçınılmazdır. Çilek, elma, kiraz, ıspanak, üzüm, patates, biber ve şeftali öbür zerzevat ve meyvelere nazaran böcek ilaçlarından daha fazla etkilenir. Katkılı ve GDO’lu besinler da ziyanlıdır. Bu nedenle ne yediğimize çok dikkat etmeli, mümkünse organik besinler tüketmeliyiz. Öte yandan ağır metal ve mikroplastik oranları daha düşük olan hamsi, palamut, istavrit üzere yüzey balıklarını tercih etmeliyiz.
3 – Plastiklerden uzak durun
Mümkünse bütün plastikleri hayatımızdan çıkartmalı ya da azaltmak için tedbir almalıyız. Yiyecekler için cam yahut paslanmaz çelik kapları tercih etmeliyiz. Mikrodalga fırında plastik kaplar kullanmamalıyız. Pet şişeler de kıymetli bir sıkıntıdır. Deniz ve kara hayatını tehdit etmektedir. Su damacanalarının da 3 ve 7 numaralı plastikleri Bisfenol A içerir. Bilhassa plastik kapların ve plastik su damacanalarının çok sıcağa ya da güneş ışınlarına maruz kalmaları önlenmelidir. Aslında pet şişe kullanımı azaltılabilir ve su arıtma aygıtları kullanılarak, plastik damacana kullanımının önüne geçilebilir. Su arıtma aygıtı ile musluk suları filtrelenerek arıtılabilir. Ayrıyeten çocuklarımız için yumuşak plastik oyuncaklar yerine pamuklu yahut tahta olanlarını tercih etmeliyiz.
4 – Konut hijyenine itina gösterin
Ev aletlerinin üretim sırasında alev almasını önleyici kimyasallar kullanılır. Örneğin; saç kurutma makinesi, yatak, kanepe, çocuk oyuncakları üzere. Bu eserlerdeki kimyasallar konut yüzeyine yapışabilir ve bilhassa tiroit işlevlerini bozabilir. Yer paklığında ıslak paspas yapmak, yüzeye yapışan bu hususların temizlenmesine yardımcı olur. Yani yüzey temizleyiciler yerine yalnızca ıslak bez ya da paspas kullanın. Hepa filtreli elektrikli süpürge kullanmak da alınacak gerçek tedbirler ortasındadır. Paklık unsurlarında de mümkünse doğal değilse merdiven altı olmayan eserleri tercih edin. Oda kokusu kullanmayın. Pencereleri sık sık açarak ortamı havalandırın.
5 – Teflon tavaları çok ısıtmayın
Teflon tencere ve tavalarda böbrek ve karaciğere ziyan veren perflorooktanik asit (PFOA) isimli husus yerine politetrafloroetilen (PTFE) isimli çoklukla zararsız bir husus kullanılmaya başladı. Lakin 300 derece üstü ısılarda bu husus de toksik olabilir. Teflonları boşken ısıtmayın. İçinde kesinlikle yağ ve yemek olsun. Az, orta ateş kullanın. Buharlaşmanın tesirinden kurtulmak için mutfağınız sık sık havalandırın.
6 – Parfümü cildinize sıkmayın
Parfüm ve deodorantlar ticari olarak üretim basamağında formülleri saklanan unsurlardır lakin içlerinde fitalatların kullanıldığını biliyoruz. Fitalatlar hormon bozucudur ve yüksek ölçülerde sıhhate ziyanlıdır. Bu nedenle az doza maruz kalmak için parfüm ve deodorant kullandığınızda çok fazla püskürtmeyin ve cildiniz yerine az ölçüde giysinize sürün. Kullandığınız krem üzere kozmetik eserlerin de kokusuz ve doğal olanlarını tercih edin.