İşsizlik: 15 yılın doruğunda. İşsizlik maaşı müracaatları: Uçuyor. Kredi kartı borçları: Aldı başını gitti. Son iki yılda iktisada yönelik yalnızca olanı göstermeye çalışan kaynaklardan duyduğunuz haberler aşağı üst bu türlü. Durumu olduğu üzere okurlarına aktaran sozcu.com.tr’de iktisada ait olumlu olan gelişmeleri de sizlerle paylaşmak istiyoruz fakat bulmakta çok zorlanıyoruz.
Maalesef Türkiye iktisadı şu an çok güçlü bir süreçten geçiyor. 2019’un birinci çeyreğinde iktisat küçüldü. Aslında artık sayıların da pek bir ehemmiyeti yok. Herkesin etrafında bir sürü işsiz insan var, herkes çarşıya pazara çıktığında durumu görüyor. Kasap reyonundaki fiyatlara üç kere bakıyoruz. Pekala ya bu denli olumsuzluğun ortasında ‘ekonomide ne güzel gidiyor?’ Bu soruyu Türkiye’nin önde gelen ekonomistlerine sorduk. Sözcü Gazetesi müellifi Ege Cansen, ekonomist Uğur Gürses, Bahçeşehir Üniversitesi İktisat ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi Yöneticisi Profesör Sefyettin Gürsel ve Bilgi Üniversitesi İktisat Öğretim Üyesi Cem Başlevent sorularımızı yanıtladı. Kimileri ‘ne güzel gidiyor’ sorusuna verecek cevap bulamazken kimileri buldu. Aldığımız yanıtları sizlerle paylaşıyoruz.
‘HAZİRAN’DA BİRİNCİ DEFA CARİ FAZLA VERECEĞİZ’
Türkiye’de üretim büyük ölçüde ithal mallara dayalı olduğu için tüketimin düşmesi ve üretimin yavaşlaması ithalatı azaltıyor, iç pazar daralmasından ihracata yüklenen firmalarla birlikte ihracat gelirleri de artınca Türkiye cari açıktan cari fazla verme noktasına kadar geldi. Mayıs ayında açıklanan Mart ayı cari açık sayılarına nazaran Türkiye 589 milyon dolar cari açık verdi. Beklentiye nazaran; haziran ayında tarihimizde birinci kere aldığımız malın maddi karşılığı sattığımız malın maddi karşılığından az olacak ve cari fazla vermeye başlayacağız.
Ekonomi basının deneyimli muharriri Ege Cansen Türkiye’nin cari açığının azalmasının iktisattaki olumlu gelişmelerden biri olduğunu söylüyor. Cansen ‘zafer hasar ister’ derken Türkiye’nin cari fazla vererek büyüme modeli bulması gerektiğini ve bunun en büyük yapısal ıslahat olduğunu söyledi. Cansen, “Türkiye cari açık vererek yoluna devam edince bir yerde çuvallıyor. Türkiye’nin en büyük yapısal ıslahatı cari açık vermeden büyüme modelini oturtabilmektir” diyor.
‘Türkiye’nin büyüyebilmesi için cari açık vermesi gerekli’ görüşüne şiddetle karşı çıkan Cansen, “Türkiye iktisadı genetik olarak hastalıklı diyenler cari açıksız büyümenin olmayacağını düşünüyor. Türkiye’nin kültürünün buna müsait olduğuna inanıyorlar. Türkiye’yi eroin bağımlısı üzere cari açık bağımlısı sanıyorlar” sözünü kullanıyor. Haziran ayında AKP periyodunda birinci kez cari fazla verilmesi bekleniyor. İktisat Bakanı Berat Albayrak bunu ‘yeni bir periyodun kapısı’ olarak nitelendiriyor.
‘CUMHURBAŞKANI’NIN IMF İLE ANLAŞMAMASI OLUMLU’
Cansen kelamlarını noktalarken iktisattaki öteki bir olumlu noktanın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın IMF ile anlaşmaması olduğunu söylüyor. Cansen Türkiye’nin krizden çıkışın yolunu kendi bulması gerektiğini bu yüzden IMF’le anlaşmamanın yeterli bir şey olduğunu şu sözlerle lisana getiriyor: Tayyip Erdoğan’ın birtakım duygusal propagandaya dayalı sebeplerden ötürü IMF’yi istememesi güzel bir şey. IMF dış borç bulma maliyetini düşürebilirdi lakin ben anlaşılmamasına kapalıdan zımniye seviniyorum. Kul sıkışmadan hızır yetişmez.
Ekonomist Uğur Gürses sorumuza en kısa ve en net yanıtı veren isim oldu. Gürses bu ekonomik ortamda fakir vatandaşları takdir ettiğini söyledi. Gürses, “Düşen gelir ve mutfak yangınıyla azalan harcanabilir gelirler hayli düştü bununla yaşayabilmek takdir edilecek bir çaba” diye konuştu.
Deneyimli iktisat profesörü Seyfettin Gürsel mevcut durumda iktisat ismine bahsedecek olumlu bir şey bulamadı. Gürsel sozcu.com.tr’nin sorularını yanıtlarken iktisadın 2018’in ikinci çeyreğinden itibaren daralma sürecine girdiğini anımsattı. Gürsel asıl sorunun evvelki ekonomik krizlerde olduğu üzere yüksek ekonomik büyümeye tekrar başlamanın zamanlaması olduğunu söylüyor. Gürsel resmi görüşün bilakis Türkiye iktisadının uzun mühlet düşük büyüme performansı sergileyeceği görüşünde.
Gürsel, “Bu sefer iktisat çarklarını süratle harekete geçirecek şartlar yok: Banka sistemi batık borçların ağır yükü altında kredi hacmini genişletemiyor. Dış kaynaklar iştahlı değil, üstelik Türkiye iktisat idaresine duyulan güvensizlik nedeniyle dış kaynak epeyce pahalı” diyor.
Yüksek faizden ötürü vatandaşın da şirketlerin de borçlanmadığını anlatan Gürsel birinci çeyrekteki ekonomik büyümenin seçim iktisadı davranışı ile kamu harcamalarından kaynaklandığı görüşünde. Bu ekonomik büyüme modelinin sürdürülebilir olmadığını anlatan Gürsel Türkiye’nin en büyük ekonomik probleminin işsizlik olduğunu anlatıyor.
Profesör Seyfettin Gürsel kelamlarını şöyle noktalıyor: Şayet pek çok memleketler arası kuruluşun ve kimi ekonomistlerin düşük bir büyüme patikasına hapsolmuş Türkiye iktisadı beklentisi doğrulanırsa en büyük tehdit işsizlik olacaktır. Geçmişte nispeten kısa süren işsizlik patlamaları kısmen işsizlik tazminatları, daha çok da aile dayanışmaları sayesinde toplum tarafından hazmedilebilmişti. Buna karşılık uzun sürecek bir işsizlikle bu dayanak kanalları baş edemez. Bu durumda Türkiye’nin toplumsal ve ekonomik tarihinde birinci sefer yaşanacak dramatik bir durumla karşılaşacağımızı not etmek isterim.
Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Cem Başlevent Türkiye’nin tasarrufu öğrenmesi gerektiğini ve cari fazla verecek olmamızın bu yolda bir adım olduğunu anlatıyor. Başlevent sozcu.com.tr’ye yaptığı açıklamada, “İstemeyerek de olsa cari fazla vermeyi başardık. Bu halkın alım gücündeki azalmayla alakalı oldu. Artık araba alamıyoruz, kıymetli telefonlar alamıyoruz. Türk Lirası kıymetsiz kalmaya devam ediyor. Bu süreyi kendi eserlerimizi üretmek ve dış borcumuzu temizlemek için kullanmalıyız” diyor.