DEÜ DAUM Müdürü ve Jeoloji Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Sözbilir, Kahramanmaraş merkezli 11 ili etkileyen sarsıntıya hazırlıklı olamamanın, münasebetiyle çok can ve mal kaybının sebebinin afet bölgesindeki birçok fayın araştırılmamasına bağladı.
Dünyanın en büyük sarsıntılarından birine neden olan çok segmentli kırılmanın öngörülemeyişinin sebebini açıklayan Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “Bilindiği üzere 6 Şubat saat 04.17’de Amanos Fayı, Pazarcık Fayı, Erkenek Fayı ve Narlı Fayı 1 dakika içinde kırılarak 7.7 büyüklüğünde Pazarcık merkezli can ve mal kaybına yol açan çok segmentli büyük bir sarsıntı üretti.
Yaklaşık 9 saat sonra Sürgü Fayı boyunca gerçekleşen güç transferi ve tetiklenme sonucunda, Çardak ve Doğanşehir fayları birlikte çalışarak 7.6 büyüklüğündeki Elbistan merkezli zelzelesi ürettiler. Bu sarsıntılardan sonra kırılan fayların uçlarında gerilim birikmeye başladığı tespit edildi. Bu gerilime Antakya Fayı dayanamadı ve 15’inci günde tetiklenerek kırılmış oldu” tabirlerini kullandı.
‘8 FAYIN YALNIZCA 2’SİNDE BİLİMSEL MANADA ÇALIŞILMIŞTI’
Prof. Dr. Sözbilir, 3 ana şok sonrasında 15 bini aşan artçı zelzele aktivitesinin sürdüğünü belirterek, “Enerji transferi ve gerilim birikimi Göksun güneyindeki Savrun Fayı, Doğanşehir kuzeyindeki Malatya-Ovacık Fayı ve Pütürge kuzeyindeki Palu-Bingöl Fayı ile Antakya doğusundaki Ölüdeniz Fayı ve güneydeki Kıbrıs Yayı üzerinde birikmeye devam ediyor. Bu güç transferine birinci karşılığı Savrun Fayı’nın kuzey segmenti çok sayıda 4-5 büyüklüğünde sarsıntı üreterek tetiklendi.
Peki 8 fayın 1,5 ay içinde birbirini tetikleyecek halde kırılacağını neden dünyadaki hiçbir bilim insanı öngöremedi? Zira bu 8 fayın yalnızca 2’sinde bilimsel manada çalışılmıştı. Biz jeologlar fayların gelecekte ne yapacağını anlayabilmek için günümüzden evvelki tarihî ve tarih öncesi periyotta ürettikleri zelzeleleri bulmaya çalışırız. Paleosismoloji ismi verilen bu bilim kısmı sayesinde fayı keserek hendekler açar ve bu hendek duvarlarında eski sarsıntı izlerine ilişkin bilgileri bularak, bunları tarihlendiririz.
Böylece fayın sarsıntı üretme aralığını, geçmişte ürettiği son sarsıntısı ve bu zelzeleden sonra geçen vakti bulabiliriz. Fayın zelzele üretme aralığıyla son sarsıntıdan sonra geçen vakit ne kadar yakın ise fayın zelzele üretme vakti o kadar yaklaşmış demektir” açıklamalarında bulundu.
‘BU DERECE BÜYÜK BİR AFETE DAHA HAZIRLIKLI OLABİLİRDİK’
Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “6 Şubat sarsıntılarına kadar, bilim insanları yalnızca Amanos ve Pazarcık fayları üzerinde hendek açmış ve buradan çıkan sonuçlara nazaran bu segmentlerin ortalama 500 yılda bir kırıldığı, son sarsıntılarını de 1513 yılında yaptığını saptamışlardır. Yani yalnızca bu 2 fay segmentinin kırılacağı biliniyordu.
İl Afet Risk Azaltma Planları da bu 2 fayın 7.4 büyüklüğünde 1 sarsıntı ürettiğinde Maraş vilayetinde oluşacak ziyanı azaltmaya yönelik tedbirler almış ve devletin ilgili kurumları buna nazaran afet idaresi kapsamındaki çalışmalarını tamamlayarak zelzele tatbikatını yapmıştı. Lakin beklenenden çok daha büyük sarsıntı oldu. Çok kısa bir vakit aralığında 2 fay yerine 8 fay kırıldı. Öteki 6 fayın da kırılacağını evvelce bilebilirdik. Bu 6 fay üzerinde paleosismoloji çalışması yapabilseydik, bu zelzeleleri evvelden varsayım edebilirdik ve buna nazaran de bu derece büyük bir afete daha hazırlıklı olabilirdik” dedi.
‘FAY BİZDEN EVVEL DAVRANDI’
Erkenek ve Sürgü-Çardak faylarında paleosismolojik çalışmaların başlatıldığını belirten Prof. Dr. Hasan Sözbilir, şu sözleri kullandı:
“Geçen yaz Fırat Üniversitesi yürütücülüğünde Dokuz Eylül Üniversitesi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi ve Çukurova Üniversitesi’nden oluşan bilim insanları olarak Erkenek ve Sürgü-Çardak faylarında paleosismolojik çalışmalar başlatmış ve muhakkak sayıda hendekler açmıştık. Yaş tahlillerimiz devam ediyordu.
Depremden sonra yere gittiğimizde fayın hendeklerimizi kestiğini gördük. Yani fay bizden evvel davranmıştı. Artık tahlil sonuçları geldiğinde bu fayların da en azından 500 yıldır zelzele üretmediğini göreceğiz. Tüm faylarımızı çalışabilmiş olsaydık 8’inin tıpkı vakit aralığında kırılacağını bilebilirdik. Böylelikle afet idaresi için gereken her türlü hazırlığı zelzele gelmeden evvel yapabilirdik. Elhasıl Türkiye’deki fayların zelzele üretme potansiyelleri paleosismolojik çalışmalarla belirlenebiliyor.”
Türkiye Paleosismoloji Araştırmaları Projesi’nin tamamlanmasının değerini vurgulayan Prof. Dr. Hasan Sözbilir, “2011 yılında yayınlanan Ulusal Sarsıntı Stratejisi ve Aksiyon planında Türkiye’deki tüm canlı faylarda paleosismoloji çalışması yapılması öngörülmüş ve bu kapsamda Türkiye paleosismoloji çalışması başlatılmıştı. Türkiye’nin en büyük yerbilimleri projesi niteliğindeki bu projede geçen 10 yıllık mühlet içinde, üniversitelerin içinde olduğu, BAP projeleri, AFAD-UDAP projeleri, TÜBİTAK projeleri ve MTA projeleri sayesinde toplam 485 faydan 230 civarındaki fay üzerinde hendek açılabilmiştir.
AFAD Zelzele ve Risk Azaltma Genel Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamadan da anlaşıldığı üzere, kalan 255 civarındaki fay segmentinin 3 yıllık bir müddet içinde tamamlanması öngörülmektedir. Bu çalışmalar tamamlandıkça Türkiye’nin öteki hangi yerinde çok segmentli kırılmanın olabileceği evvelce bilinebilecektir. Tıpkı vakitte fay yasasının uygulanabilirliğinin temelini oluşturacak olan Türkiye Paleosismoloji Araştırmaları Projesi’nin tamamlanması can ve mal kaybının azaltılması açısından hayati derecede ehemmiyet taşımaktadır” diye konuştu. (DHA)