Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün müzeler ve kültür varlıkları için acil afet planı kapsamında, tarihi Atik Mustafa Paşa Camii’nde 2021 yılında başlayan kapsamlı onarım çalışmaları devam ediyor. Eyüpsultan Ayvansaray’da bulunan tarihi yapı, Kristos Pantepoptes Kilisesi olarak 1059’da inşa edilmiş, Sadrazam Koca Mustafa Paşa tarafından mescide dönüştürülmüştü.
Halk ortasında ise ‘Hazreti Cabir Camii’ ismiyle da bilinen Atik Mustafa Paşa Camii’nin güçlendirme çalışmalarının Mayıs ayının sonunda tamamlanması bekleniyor. Caminin bakım-onarım, onarım, konservasyon ve gereksinim duyulan yerlerde güçlendirme çalışmaları tamamlandı. Çalışmalar sırasında üç boyutlu modeli oluşturulan caminin, sarsıntı sırasında ana kubbesinin yıkılmasını engellemek için, karbon filelerle güçlendirme uygulaması da yapıldı.
Caminin 4 duvarı ise, Osmanlı devrinden bugüne klâsik bir yol olarak kullanınan ‘gergi’ sistemiyle bütün haline getirildi. Bu usulle duvarlar birbirine bağlanarak, sarsıntı sırasında caminin yıkılmasının önlenmesi planlanıyor. Vakıflar Genel Müdürlüğü yetkilileri, çalışmalarda kullanılan ‘Tarihi Horasan Harcı’nın ise; tuğla kırığı, taş tozu ve kaymak kireçten oluşan bir yapı gereci olduğunu, güçlendirme tekniği olarak değil, yapının özgünlüğünü korumak için kullanıldığını tabir etti.
“ANA KUBBE İÇİN KARBON FİLELER İLE GÜÇLENDİRME YAPILDI”
Çalışmalarla ilgili bilgi veren Yüksek İnşaat Mühendisi Alper Koyutürk, “Vakıflar Genel Müdürlüğü olarak onarım çalışmalarına başlamadan evvel, alanında uzman akademisyen hocalarımızdan oluşan bir bilim heyeti oluşturduk. Burada bize katkı sunması için Prof. Dr. Feridun Çılı hocamız ile birlikte çalışıyoruz. Hocamızla birlikte bu yapıya ait 3 boyutlu model oluşturduk. Bu modele nazaran, ana kubbede sarsıntı esnasında göçmeyi engellemek için, karbon filelerle güçlendirme uygulaması yapmamız gerektiği ortaya çıktı. Bu uygulamayı tamamladık.
Yapının vücut duvarlarının birlikte çalışması, sarsıntı anında göçmemesi için, paslanmaz çelik gergi sistemiyle, yapının bir bütün olarak çalışmasını sağlamayı amaçladık. Ayrıyeten yapının vücut duvarlarının içindeki boşlukların oranını ve yerlerini tespit etmek için, bir tarama sistemi yapıldı. Bu tarama sonucunda ortaya çıkan boşluklara, hidrolik kireç temelli enjeksiyon uygulaması yapılarak, vücut duvarlarının güçlendirilmesi sağlandı. Klasik imal tekniğine nazaran yapılan yapılarda, bu yapının vücut duvarlarının birlikte çalışması bazen pek mümkün olamıyor” dedi.
“GELENEKSEL FORMÜLLE DUVARLARI BİRBİRİNE BAĞLAMIŞ OLUYORUZ”
Deprem sırasında duvarların bir bütün olarak göçmesini engellemek için, duvarları birbirlerine bağladıklarını belirten Koyutürk, “Depremde göçme olmaması için yapının duvarlarının bir arada çalışmasını istiyoruz. Sarsıntıda yatay bir kuvvet ortaya çıkıyor. Bu kuvvete karşı duvarların karşılık verebilmesi, hasar almaması ve göçmemesi için duvarların birlikte çalışmasını sağlamak gerekiyor. Tarihi yapılarımızda bu klâsik metodu kullanıyoruz. Dolu demirlerle yapılan bir gergi sistemiyle, paslanmaz çelik gereç kullanarak duvarları birbirine bağlamış oluyoruz. Bu sistemle yapının 4 duvarını da birbirine bağlayarak, bir arada çalışmasını sağlıyoruz. Bu biçimde sarsıntıdan gelen yükleri bir arada karşılayan duvarlar, göçmemiş oluyor. Ramazan ayının sonunda bu camiyi açmayı planlıyoru” diye konuştu.
“HORASAN TEKNİĞİ YAPIYI ÖZGÜN HALE GETİRMEK İÇİN YAPILAN UYGULAMA”
Anıtlarda kullanılan ‘Tarihi Horasan Harcı’nın güçlendirme tekniği olmadığını da belirten Koyutürk, “Horasan tekniği diye bir güçlendirme tekniğimiz ne yazık ki yok. Literatürde de yok, bu türlü bir uygulamamız da yok. Evvel ‘Horasan Harcı’nın ne olduğundan bahsetmek lazım. Horasan Harcı aslında, tuğla kırığı, taş tozu ve kaymak kireçten oluşan bir yapı materyali. Klâsik metot ile yapılan yapılarda bu gereç kullanılmış. Tarihi yapılar genelde ‘Horasan Harcı’ ile yapıldığı için, özgünlüğüne dönmesi ismine, yapılan tahliller sonucunda onarımı da bununla devam ettiriyoruz. Aslında bu bir güçlendirme tekniği değil. Yapıyı özgün haline getirmek için yapılan bir uygulama. Yıllar içinde yapılan çimentolu sıvalar, güçlendirmeler yahut eklentileri yapıdan arındırarak, özgünlüğüne döndürmek için yaptığımız bir uygulama. Genelde anıtsal yapılarımızda, Horasan Harcı, kullanılan bir malzemedir” dedi.
“İLK BİLİMSEL ÇALIŞMA 2018 YILINDA BAŞLADI”
Camii hakkında bilgi veren Yüksek Mimar Hasret Reisoğlu Uçarkuş ise, “Atik Mustafa Paşa Camii halk ortasında Hz. Cabir Camii olarak bilinen bir tarihi yapı. Bizans periyodunda 9. yüzyılda kilise olarak inşa edilmiştir. Daha sonra İkinci Beyazıt periyodunda Sadrazam Koca Mustafa Paşa tarafından mescide çevrilmiştir. Yapı içerisinde hazreti sahabeden Hazreti Cabir Bin Abdullah’ın makamı yer aldığından, yerli ve yabancı turistlerin uğrak noktasıdır. Yapının birinci bilimsel çalışması 2018 yılında başlamıştı. Onaylanan projeler doğrultusunda 2021 yılında kapsamlı onarım çalışmalarına başlandı. Vakıflar Genel Müdürlüğü olarak her onarım uygulamamızda yaptığımız üzere, birinci olarak yapı arındırıldı. Yapıda 1980’li yıllarda yapılan çimentolu sıvalar raspa (eğelemek,düzleştirmek için kullanılan çelik ekipman) edilerek alındı. Çimentolu sıvıların altında yer alan, özgün derz ve sıvalardan numuneler alınarak laboratuvarlara gönderildi. Üniversitelerden gelen tahlil raporları doğrultusunda, yapının özgün harcına uygun Horasan Harcı ile sıvaları yapılmıştır” dedi.
DHA