Son iki aydır açıklanan enflasyon sayılarının beklentilerden ve piyasada gözlenen trendlerden önemli sapması Ankara’da gözlerin TÜİK’e çevrilmesine neden oldu.
Piyasa analistleri TÜİK’ten gelen şaşırtan sayılar üzerine, gerek TÜİK’in mevcut idare yapısı, gerekse enflasyon hesaplamalarını mercek altına aldı.
Sözcü’ye konuşan uzmanlar, TÜİK dataları konusundaki kuşkulara ait ayrıntılara değindiler.
YENİ LİDERİN AÇIKLADIĞI BİRİNCİ ENFLASYON SAYISI SÜRPRİZ OLDU
3 Ekim 2018 günü açıklanan ve son 15 yılın rekorunu kıran Eylül enflasyon sayısı sonrasında TÜİK Lider Yardımcısı Enver Taştı misyondan alındı. Taştı’nın yerine Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın Güç Bakanlığı devrinde birlikte yakın çalıştığı Yinal Yağan getirildi. Nisan ayında TÜİK Lideri Mehmet Aktaş Merkez Bankası Banka Meclisi üyeliğine seçilince Yağan, TÜİK’in yeni lideri oldu.
NİSAN AYI ENFLASYONUNDA “SIRA DIŞI SÜRPRİZLER”
Enflasyon bilgilerindeki birinci dikkati çeken hareket, TÜFE’de Nisan ayında giysi kalemindeki sayılarda oldu.
Analistler Nisan ayında giysi ve ayakkabı kümesi fiyatlarının alışılan mevsimsel hareketlerden çok daha sonlu bir artış gösterdiğini söz ediyorlar. Analistlere nazaran, TÜİK’in açıkladığı husus fiyatları ile tartılar kullanılarak elde edilen giysi enflasyonu Nisan’da yüzde 10’a yaklaşırken açıklanan, ana endekslerde giysi ve ayakkabı alt kümesinin yaklaşık yüzde 5,4 arttığını gösteriyor.
OTOMOTİVDE UNSUR FİYATLARI ENDEKSİNDE DE “SÜRPRİZ” VAR
Yine Nisan ayın enflasyon bilgilerinde, arabada de husus fiyatlarının ima ettiği endeks artış oranı ile açıklanan motorlu araçlar alt küme endeksi ortasında değerli farklılaşmalar ortaya çıktı.
GİYİM VE OTOMOTİV ENDEKSLERİNİN ENFLASYON HESAPLAMASINA TESİRİ 0.5 PUAN
Analistler yalnızca bu iki kalemden kaynaklanan farklılaşmanın bile aylık TÜFE enflasyonu üzerindeki tesirinin yaklaşık 0,5 puan olduğunu belirtiyorlar.
Diğer bir tabirle, kelam konusu kalemlerde endeksler açıklanan unsur fiyatlarının ima ettiği ölçüde artmış olsaydı Nisan ayında enflasyon düşmek yerine artacak ve yüzde 20 civarında gerçekleşecekti.
TÜİK VE PİYASA FARKININ NEDENİ “KALİTE DÜZENLEMESİ” Mİ?
Uzmanlar bu dikkat cazip sapmanın bir ölçüde “kalite düzeltmesinden” kaynaklanabileceğini tabir ediyorlar. Geçtiğimiz yıllarda da giysi ve araba fiyatlarında vakit zaman kalite düzeltmesinin yapıldığı görülüyordu. Fakat bu düzeltmeler endeksi sonlu oranda etkilediği için TÜFE’de değerli hareketlere yol açmıyordu.
UZMANLAR “İMKANSIZA YAKIN” DİYOR
Nisan ayında kimi alt kalemlerde unsur fiyatlarının ima ettiği endeksler ile açıklanan endeksler ortasında gözlenen farklılaşmanın boyutu ise daha evvel görülenlere kıyasla epeyce yüksek. Mesela giyside daha evvel 0,1-0,2 düzeylerinde gerçekleşen kalite düzeltmesi 4 puan olarak hesaplanmıştı ki analistler bunun “imkansıza yakın” olduğunda hemfikirler.
MAYIS ENFLASYON SAYILARINDA DA “SÜRPRİZ” DEVAM ETTİ
Nisan ayındaki bu büyük sürprizin akabinde Mayıs ayı enflasyon sayıları da TÜİK endeksleri konusundaki tartışmaların sürmesine yol açtı. Analistler, giysi kaleminde bir evvelki aydaki “inanılması zor” kalite düzeltmesinin Mayıs ayında da devam etmiş göründüğüne dikkat çektiler. Uzmanlar Mayıs ayında yüzde 4,09 oranında açıklanan aylık giysi kümesi enflasyonunun, mevcut fiyatlar ve baz fiyatlar kullanılarak hesaplandığında, yüzde 4,60- 4,70 civarında olması gerektiğini tabir ediyorlar. Yani kalite düzeltimine bağlı olarak, giysi kümesi enflasyonu üzerinde yaklaşık 0,5 puanlık ek bir düşüş gözlenmiş olabileceğini belirtiyorlar.
TÜİK SAYILARI İLE FİRMALARIN SAYILARI FARKLI SONUÇ VERİYOR
Otomobil kümesinde aylık fiyat artışı TÜFE’de yüzde 3,74 olarak gözlenirken kamuoyuna açık bilgiler üzerinden ve firmalardan elde edilen bilgilerle yapılan tahliller çerçevesinde bu artışın en az %4,5 olması gerektiğini belirten analistler var.
MOBİLYA DA “SÜRPRİZLİ”
Enflasyon verisinde dikkat çeken bir diğer kalem ise mobilya fiyatları. %3 civarında düşüş beklenen mobilya ve mefruşat fiyatlarının TÜFE’de düşüşü yüzde 4,89 oldu. Ayrıyeten beyaz eşya fiyatlarında aylık bazda artış öngörülürken TÜFE’de bu eserlerde fiyat düşüşü gözlendi.
UZMANLARA NAZARAN ENFLASYON SAYILARINDA “ÖRNEĞİ GÖRÜLMEMİŞ SAPMALAR” VAR
Nisan ve Mayıs ayı için TÜİK tarafından açıklanan enflasyon sayılarını inceleyen uzmanlara nazaran, giysi, mobilya, otomotiv üzere dallarda Türkiye’de “örneği görülmemiş sapmalar” yaşanıyor.
SAPMALAR, “FİYAT TOPLAMA TARİHLERİ” VE “İLİŞKİLER” İLE Mİ İLGİLİ?
Uzmanlar, TÜİK’in açıkladığı enflasyon sayılarındaki standart dışı sapmaların, “metodolojide kalite düzeltmesi” üzere yaklaşımların da ötesinde fiyat toplama formüllerinde değişiklik sonucu ortaya çıkmış olabileceğine dikkat çekiyorlar. Bu çerçevede gözler şirketlerden toplanan fiyatlara çevrilmiş durumda.
“İNDİRİM” YOLUYLA, FİYAT ORANLARINDA SAPMA
Ankara’da son devirde bilhassa mobilya üzere kimi kalemlerde TMSF bünyesindeki şirketlerin fiyat toplama tarihlerinde, fiyatı toplanan eserlerde süreksiz indirimler yaptığına ve enflasyon hesaplaması için bu “geçici devir indirim fiyatlarını bildirmiş olabileceğine” dair argümanlar konuşuluyor.
Benzer halde birtakım büyük market zincirlerinin de, yeniden fiyat toplama devirlerinde fiyatı toplanacak eserlerde yaptığı indirimler dikkat çekiyor.
ŞÜPHELERİ KALDIRMANIN YOLU ŞEFFAF VERİLER
Ekonomi uzmanlarına nazaran, TÜİK’in enflasyon sayıları ile piyasa fiyatları ortasındaki “standart dışı sapmalara” ait kuşkular lakin TÜİK’in dataları ve bilgi toplama sistemi hakkında daha şeffaf bir tekniğe geçmesiyle çözülebilir.
Ekonomistlere nazaran, teknik mevzulardaki sorulara acilen açık ve bilgiye dayalı karşılıklar verilerek, enflasyon sayıları konusundaki kuşkular dağıtılabilir.
ENFLASYON DÜŞTÜKÇE, MAAŞ ARTIRIMLARI DA DÜŞÜYOR
Enflasyon sayılarındaki değişkenlik, kamu çalışanları ve emekli maaşlarındaki artırım oranları açısından da büyük ehemmiyet taşıyor. Maliye Bakanlığı maaş artışlarını TÜİK’in açıkladığı enflasyon sayılarını baz alarak gerçekleştiriliyor. Enflasyon oranı düştükçe, maaş artırım oranları da düşüyor ve Maliye Bakanlığı’nın en büyük harcama kalemlerinden birinde de değerli düşüş yaşanıyor.