Vatikan Bâtın Arşivleri diye isimlendirilse da ismindeki üzere esasen bilinmeyen olmayan Papalığın özel arşivine her yıl yaklaşık 60 ülkeden bin 200 araştırmacı giriyor.1612 yılında kurulsa da, Papa 13. Leo’nun müsaadesiyle 1881 yılında araştırmacılara kapılarını açan arşivlerde 12 yüzyılı kapsayan milyonlarca, yatay uzunluğu 85 kilometreyi bulan doküman bulunuyor.
Katolik Kilisesi idaresinin bulunduğu Vatikan’ın (Kutsal Makam) merkez arşivi olsa da, din ve millete bakılmaksızın büyük oranda sıkıntı olan kurallara uygun tüm araştırmacılara açık burası.Türkiye, Osmanlı Devleti’nin birinci var oluşundan 1940’a kadar olan periyodu kapsayan yüz binlerce bilinmeyen evrak, mektup, yazışma ve el yazması yapıtın gün yüzüne çıkmasını sağlayacak projeye ocak ayında başladı.
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nün dayanağı ile gerçekleşmekte olan ve toplam bir yıl sürecek olan projenin birinci ayağı, 1800 ile 1939 tarihleri ortasındaki evrakların araştırılmasını ve kataloglanmasını kapsıyor.
“BİRÇOK DEVLETİN KATALOĞU VAR, TÜRKİYE’NİN YOK”
Projeyi yürüten akademisyen Canan Parmaksızoğlu, yaklaşık iki yıl evvel Vatikan Zımnî Arşivleri’nin Paleografya, Diplomatika ve Arşivcilik Uzmanlık Okulu’ndan mezun olan ve Vatikan Kent Devleti tarafından ‘arşiv uzmanı (archivista)’ unvanı alan Türkiye’deki birinci ve tek araştırmacı.Proje bitiminde bir kitap hazırlayacaklarını anlatan Parmaksızoğlu, “Bu okulu bitirmiş olmam, bir akademisyen tarihçi olarak bu arşivlerde uzun müddet tarihimiz üzerine yaptığım araştırmalardan ötürü buradaki dokümanlar hakkında bilgi sahibiyim ve eski İtalyanca ve Latince paleografya bilgisine sahip olmamdan ötürü bu evrakları okuyabiliyorum” diye konuştu.
Genç araştırmacı, projenin neden büyük kıymet taşıdığını şu sözlerle anlattı: “Çünkü Vatikan Bilinmeyen Arşivleri’nde tarihimiz ile ilgili evraklar birinci kere tespit ediliyor, kataloglanıyor ve sonrasında bu evrakların bilgisi bir kitap halinde yayınlanarak birinci sefer Türkiye’deki ve tüm dünyadaki tüm araştırmacıların dikkatine ve bilgisine sunulacak. Vatikan Saklı Arşivleri’nde birçok devlete ilişkin arşiv kataloğu bulunmasına karşın, Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile alakalı olarak bugüne dek hazırlanmış rastgele bir katalog yok. Neden mevcut olmadığı konusunda bir bilgi verilmiyor lakin benim kanaatimce Hıristiyan bir devlet olmadığımız için, farklı bir dinin hâkim olduğu bir devlet olduğumuz için olabilir. Bununla birlikte şu ana dek Vatikan Saklı Arşivleri’ne Türkiye’den araştırmacılar ilgi göstermemiş ve Türkiye ile alakalı bir araştırma talebi olmamış, dolayısı ile bir katalog hazırlama gereksinimi da duyulmamış.”
“OSMALI DEVLETİ’NİN KUVVETİNİ GÖRDÜM”
Türkiye’den araştırmacıların bu güne dek arşivlerden pek istifade etmemiş olmasının sebebinin, buraya girmemin zorluğunun yanı sıra, rastgele bir arşiv kataloğu bulunmadığı için dokümanlara ulaşmanın ve bunları yanlışsız bir formda okuyabilmenin zorluğu olduğunu söyleyen Parmaksızoğlu, kelamlarını şöyle sürdürdü:“Bu arşivlerdeki dokümanlar eski İtalyanca ve Latince lisanında kaleme alınmış ve yazıları bizdeki rik’a, divani üzere devirlere ve yazan kurumlara nazaran farklılık gösteriyor. Belgeyi kaleme alan ve evrakın kaleme alındığı şahıs ya da kurumu yanlışsız olarak anlayabilmemiz için Papalık devlet hiyerarşisini, devlet kurumlarının isimlerini, kullandıkları hitabet formlarını ve bunların kısaltmalarını bilmek gerekiyor.”
Bu arşivlere yaklaşık 5 sene evvel, Papalık-Osmanlı siyasi alakaları konusundaki doktora tezine dair araştırma yapmak için geldiğini belirten Parmaksızoğlu, “Arşivdeki tarihimiz ile evrakların büyük bir kısmı, Türkiye ve Osmanlı topraklarından Papalığa, o zamanki ismi ile Papalık Kilise Devleti’ne gönderilen ve buradan da topraklarımızdaki Papalık temsilciliklerine gönderilen mektup ve raporlardan oluşuyor” dedi. Sultanlar ile Papalar ortasında yazışmalara ulaştığını aktaran Canan Parmaksızoğlu, “Türkiye ve Vatikan Devleti ortasındaki resmi diplomatik bağlantılar 1960 yılında kurulduğu için, bu tarihe dek İstanbul’da ‘vicariato apostolico’ yahut ‘delegato apostolico’ olarak isimlendirilen Papalık gayri resmi temsilciliği bulunuyor. Bu temsilci birçok vakit Sultan ile yahut Osmanlı devlet adamları ile olan görüşmelerini, ya da Osmanlı Devleti’nde gelişen siyasi hadiseler hakkında Papalığa haber ve bilgi aktarıyor. Bu bakımdan tarihimiz ile ilgili bu yazışmalarda en çok dikkatimi çeken, o periyotta Papalık istihbaratının ne derece kuvvetli olduğu ve bir tarihçi olarak baktığımda, değerli olayların ekseriyetle yanlışsız bilgilerle Papalığa aktarılmış olduğu. Bununla birlikte, evraklarda gördüğüm en değerli mevzu, Osmanlı Devleti’nin ne kadar kuvvetli olduğu, başarılı yönetimi, başarılı dış siyaseti, din farkı gözetmeksizin tüm vatandaşlarını refah içinde yönetmiş olması ve Osmanlı vatandaşı olan gayrimüslimlerin de Osmanlı hükümeti ile yeterli münasebetler içerisinde olma gayreti” diye konuştu.
SULTAN II. ABDÜLHAMİD: EN SADIK KATOLİKLER
Papalık İstanbul gayri resmî temsilcisinin, Papalık Dış işleri Bakanlığı’na göndermiş olduğu ve Sultan II. Abdülhamid ile Yıldız Sarayı’nda yapmış olduğu görüşmesini aktardığı bir mektubunu örnek veren Parmaksızoğlu, “Sultan’ın, gayrimüslim tebaaları ortasında en sadık olanların Katolikler olduklarını aktarıyor” dedi. Parmaksızoğlu, bu çalışmanın tarihe büyük katkıda bulunacağı kanısında olduğunu tabir ederek, “Amacım, bu çalışmalarımı devam ettirmek ve devir dönem tarihimizle alakalı birçok yüzyılın kataloğunu yapmak. Üstelik bu projenin Türkiye-Vatikan ve Türkiye-İtalya diplomatik ve kültürel bağlantılarına de katkıda bulunacağını düşünüyorum. Devlet temsilcilerimiz daha evvelki yıllarda Osmanlı ve Vatikan arşivlerinin karşılıklı olarak açılması gerektiğini belirtmişlerdi” diye konuştu.
DHA