1 İnsanoğlunun bundan 2 bin sene evvel bebeklerinin kafataslarının halini değiştirdiğini biliyor muydunuz? Patagonya’da 2000 yıl evvel bebeklerin kafatasına biçim vermek yaygın bir uygulamaydı. Bunun gruplararası bağları geliştirmek için yapılmış olabileceği düşünülüyor. Bebeklik periyodunda kafatası sert değildir, yanlışsız tekniklerle farklı bir hal alması sağlanabilir.
2 Bu uygulamanın çok eskilere dayandığı ve 45 bin yıldır dünyanın farklı bölgelerinde geçerlilik kazandığı biliniyor. Kimileri estetik gayeli, kimileri ise güç simgesi olarak başvurmuş bu tekniğe. Bazen de bunun nedeni bakımından lakin varsayımda bulunabiliriz. 2000 yıl evvel Güney Amerika’nın Patagonya bölgesinde avcılık ve toplayıcılıkla geçinen toplumlarda da kafatası şekillendirme uygulamasının yaygın olduğu anlaşıldı.
3 2009’da bir küme arkeolog eski bir mezarda enteresan insan iskeletleri buldu. Kansas Devlet Üniversitesi’nden antropolog Marta Alfonso Durruty bunları incelemek için Şili’deki Patagonya Enstitüsü’ne gitti. Mezardaki yetişkin insanlara ilişkin 60 kafatasından 18’inin tekrar biçimlendirilmiş olduğunu gördü. Daha evvel Patagonya’da bu türlü bir uygulamanın olduğu bilinmiyordu.
4 Bir kafatasındaki değişim çok besbelliydi. Başkalarını ise uzman olmayanlar dışındaki insanların fark etmesi zordu. Çok sayıda kafatasının biçimlendirilmiş olduğu görülünce Durruty ve grubu bunun nedenlerini araştırmaya başladı.
5 Kafatasını şekillendirmek kolay değildir. Tam olgunlaştığında artık tekrar biçimlendirilemeyecek kadar serttir. Biçimlendirme işine kafatasının şimdi yumuşak olduğu bebeklik devrinde başlamak gerekir.
6 Bunun yollarından biri kafayı bezlerle sıkıca sarmaktır. Böylelikle kafatasının art kısmı üst gerçek kalkık olacak, silindir biçimi alacaktır. Ama bu yol tehlikelidir. Fazla sıkı sarma bebeği öldürebilir. Bunun örneklerine 2008’de Peru’da bulunan birtakım kalıntılarda rastlanmıştır.
7 Diğer bir metotla de kafatasına farklı bir form verilir. Ardı dümdüzdür. Bu sonucu elde etmek için bebeğin başı arttan, bazen de hem önden hem de arttan bir tahtaya uzun periyodik olarak bastırılır. Amerika’daki Kızılderililer beşiklerindeki bir düzenekle bunu yapıyordu.
8 Brezilya’daki Rio de Janeiro Üniversitesi’nden arkeolog Mercedes Okumura bunu şöyle açıklıyor:“Bebek beşiğe bağlı oluyordu. Böylelikle annesinin onunla ilgilenmesi gerekmiyordu. Bu cinsten bir deformasyon (en azından başlangıçta) rastlantısal ortaya çıkmış olabilir. Bir mühlet sonra ise beşerler bunun nedenini fark edip bu kez bilerek kafatasını biçimlendirmek için tahta beşikler kullanmış olabilir.”
9 Böylesi bir değişimin geri döndürülme bahtı yoktur. Kimilerine çok da gelebilir. Lakin kafatası biçimlendirme bir kümeye aidiyet bakımından değer taşıyan bir özellikti. Okumura ayrıyeten hoşluk anlayışı nedeniyle de bu tekniğe başvurulmuş olunabileceğini belirtiyor. “Kafatasının biçimine fizikî olarak müdahale edilmesine yalnızca toplumsal ayrılıkları bariz kılmak için değil, siyasal gücü sağlamlaştırmak için de başvuruluyordu. Bu nedenle küme içi dayanışmanın ve kümeler ortası kültürel farklılıkların daimi sembolü olarak fonksiyon görmüş olabilir.”
10 Bazı durumlarda da kafatasının biçimi kişinin toplumsal sınıfını temsil eden bir statü sembolü olarak görülüyordu. Bolivya’daki Oruro halkı için durum böyleydi. Ama Patagonyalı avcı-toplayıcı kümeler ayrılıkları belirginleştirilmesi gereken farklı yapılanmalara sahip toplumlar değildi. Bunlar daima yer değiştiriyordu. Durruty bu nedenle bu kadar çok biçim verilmiş kafatası bulduğunda şaşırmıştı.
11 Durruty bunların tahminen de bir kümeye aidiyeti göstermek için değil de yeni kaynaklara ulaşmalarını sağlayacak diğer bölgelere açılmalarını sağlamak için bu yola başvurduğunu belirtiyor. Amerikan Fizikî Antropoloji Dergisi’nde bu bulguları paylaşan bir makale yayımlandı. Bu insanların kaynakların kıt olduğu bir bölgede yaşadığını lisana getiren Durruty, “Bu durumda en âlâ strateji münasebet ağınızı genişletmektir; böylelikle kümeniz o bölgedeki öbür alanlara açılma imkanı bulacaktır” diyor. Açılmak içinse yeni dostlar edinmek gerekir.
12 Durruty bunların tahminen de bir kümeye aidiyeti göstermek için değil de yeni kaynaklara ulaşmalarını sağlayacak diğer bölgelere açılmalarını sağlamak için bu metoda başvurduğunu belirtiyor. Amerikan Fizikî Antropoloji Dergisi’nde bu bulguları paylaşan bir makale yayımlandı. Bu insanların kaynakların kıt olduğu bir bölgede yaşadığını lisana getiren Durruty, “Bu durumda en düzgün strateji alaka ağınızı genişletmektir; böylelikle kümeniz o bölgedeki diğer alanlara açılma imkanı bulacaktır” diyor. Açılmak içinse yeni dostlar edinmek gerekir.
13 Kafatasını biçimlendirmek ne kolay ne de taklit edilecek bir iştir. Bunu çabucak yapmış olanlar sağlam beşerler olduklarını göstermiş oluyordu. Bu prosedür bu insanların güzel bir bağlantı ağı kurmasını sağlamıştı. Kafatasına farklı biçim verme usulü ise diğer bir sağlam kümeden öğrenilmişe benziyor.
14 Durruty bunu “kişilerin muhtaçlıkları olan kaynaklara ulaşmasını sağlayan bir toplumsal strateji” olarak tanımlıyor. Hatta tahminen de bu yolla kümeleri genişlemiş olabilir. O devirlerde bu bölgede bariz bir nüfus artışı olduğu biliniyor.
15 Örneğin, kafatası biçimlendirme uygulamasını ne kadar devam ettiğini, ne tıp biçimlerin tercih edildiğini ve nedenini ya da erkeklerde bayanlardan daha önemli bir biçimlendirmeye gidilip gidilmediğini bilmiyoruz. Bildiğimiz bebeklerin seçme bahtının olmadığı. Lakin bugün ne çok insanın bedenini değiştirmek için farklı sistemlere başvurduğunu düşünürsek, ana-babaların çocuklarının bahtını artırmak için kafatasını şekillendirme işine girmesi anlaşılır bir şeydir.
16 Bu şahısların yedikleri incelendiğinde de bu tezin doğrulandığı görülüyor. Yediğimiz her şey kemiklerimizde iz bırakır. Bu kalıntılar incelendiğinde Patagonyalıların karışık bir diyet uyguladıkları, hem kara hem denizden beslendikleri, yani ömürleri boyunca farklı bölgelerde yaşamış oldukları görüldü. Ama hâlâ karşılık bekleyen sorular da var.