1 Özellikle son yıllarda dijital teknolojinin ilerlemesi ile televizyondan radyoya, bilgisayardan navigasyona, alışverişten restoran seçimine kadar birçok şeyin cep telefonuna sığdırılması, hayatı çok kolaylaştırdı. Lakin bu kolaylığın bağımlılığa dönüşmesi, birey ve toplumlarda ruhsal ve bedensel problemleri da beraberinde getiriyor. Psikiyatri Uzmanı Dr. Becerikli Yeşildal, toplumsal medya bağımlılığı ve dijital detoks hakkında kıymetli değerlendirmelerde bulundu.
2 Malumunuz beşerler sabah uyandıklarında birinci iş telefonlarına bakıyorlar. Uyumadan evvel son yaptıkları şey, telefonlarına bakmak, gece su içmek için uyandıklarında cep telefonlarına bakıyorlar. Tuvalete gittiklerinde, cep telefonları ile gidiyorlar. Alışveriş merkezleri, kafeler, yolda kırmızı ışıkta, trafikte bekleyenler, şoförler, yolda yürüyenler… Herkes hafif kambur halde önündeki ekrana bakarak yürüyor. Burada nasıl bir komplikasyondan kelam ediyoruz? İki tip insan modeli, bu dönüşüm ile birlikte çok fazla arttı.
3 İsmi ‘sosyal medya’ olan uygulamalar, asosyal insan yetiştirmeye başladı.Kişinin aslında hiç arkadaşı, dostu yok. Birlikte dışarıda yemek yediği, bir arada maça gittiği, konsere gittiği kimse yok. Ancak toplumsal medyada ‘arkadaşları var’. Bu bir asosyalleşmeye neden oluyor.
4 Geriye gerçek bir evrimleşme sürecini başlatabiliriz. Zira insan bağı, bilhassa ayna nöronlar üzerinden gelişen ve gerçekleşen bir şeydir. İnsan evriminin temelinde de bu vardır. Bu bu türlü devam ederse, biz ayna nöronlarımızı kaybedip, geriye yanlışsız bir evrimleşme sürecini başlatacağız üzere geliyor.
5 Bir öteki insan tipi de narsist insan tipi. Ne yapıyor bu şahıslar? Bir sefer birebir yerde 10-20 tane fotoğraf çekip, onlar içerisindeki en hoş fotoğrafı paylaşıyor. Akşamı bir kahvaltı ile geçiştirmiş olabilir; lakin hoş bir yemek yiyorsa, onu kesinlikle çekip toplumsal medyada arkadaşlarıyla paylaşıyor. Olağanda aslında konuttan çıkmıyor, rastgele bir yere gitmiyor; lakin diyelim ki rast gele boğazdan geçerken bir selfie paylaşıyor. Böylelikle daima bir beğenilme, like’lanma sayısını artırmaya çalışıyor ve hatta ilker narsisizmi besleyen bir tablo; dolayısı ilenarsist ve yapayalnız beşerler ortaya çıkıyor.
6 Bir de bunları takip eden bir üçüncü küme var. Onlar da ‘Bu arkadaşlar ne hoş yerlere gidiyorlar, ne hoş yemekler yiyorlar, ne hoş kız arkadaşları-erkek arkadaşları var. Bak benim hiçbir şeyim yok’ deyip depresyona giren bireyler. Toplumsal medya ve dijital teknolojilerden uzak durmayı becerebilmemiz gerekiyor. Zira buradaki her bildirimle birlikte beyinde bir dopamin salgılanması ortaya çıkıyor.
7 Dopamin, bizim beynimizin temel nörotransmitterlerinden biri. Fakat uygun halde salgılanmasını sağlayamazsak, bağımlılıklardan davranış meselelerine kadar pek çok sorunu beraberinde getirebiliyor. Kişi bir fotoğraf paylaşıyor, aldığı her like ile bununla ilgili bildirimler de açıksa, o dopamin salgısını küçük küçük beslemiş oluyor. Bu, bir yerden sonra haz eşiğini düşürüyor ve tıpkı alkol ya da uyuşturucu husus bağımlılığında olduğu üzere, bir bağımlılık döngüsü ortaya çıkıyor. Bu döngüyü, bir yerden kırmamız gerekiyor. Toplumsal medya, alkol ya da uyuşturucu unsurlar üzere bir bağımlılık objesi değildir; lakin bu potansiyeli içinde barındırmaktadır. Dolayısı ile düzgün kullanmamız gerekiyor.
8 Doğru kullanım nasıl olmalı?* Herkes çalar saat alsın ve çalar saatlerini kurup, onunla uyanmayı öğrensinler. Çalar saatle uyanmayı öğrenmemiz ve bizim birkaç adım geriye gitmemiz gerekiyor.* Kişi çok acil bir iş yapmıyorsa, o durumlar haricinde cep telefonu kesinlikle yatak odasının dışında olmalı. Zira uyumadan evvel mavi ışığa maruz kalmak da melatonin salgısını baskılayıp, uyku kalitesini çok önemli manada bozuyor.* Saate ekrandan değil, kol saatinden bakma alışkanlığımızı geri kazanmamız gerekiyor. Neden? Zira saate bakmak için telefonu elimize aldığımızda, orada toplumsal medya bildirimlerini görüp, çabucak toplumsal medyayı açıyoruz. Buna mani olmak ismine kol saati alabilirsiniz.
9 * Tuvalete cep telefonu ile gitme alışkanlığından vazgeçmek gerekiyor. Hem hijyenik değil, hem de orası dizi izleme yeri değil. Tuvalete cep telefonunu götürmemek gerekiyor.* Konuta gelindiği vakit, 7’den 70’e herkes cep telefonlarının bütün bildirimleri kapatabilir. Ortak alanda telefonların bir ortada olması çok kıymetli. Neden kıymetli? Bugün boşanmaların değerli sebeplerinden biri toplumsal medya uygulamaları.* Ayın ya da haftanın muhakkak günlerinde bütün toplumsal medya uygulamalarınızı, hatta mümkünse, cep telefonunuzu kapatabilirsiniz.
10 Evde oturuyorsunuz, cep telefonunuz masada ne yapacaksınız? Eşinize, çocuğunuza gününün nasıl geçtiğini soracaksınız. Dolayısı ile bu aile içi bağlantıları artıracak. Ya da arkadaşınızla oturuyorsunuz, cep telefonları masada, elinizde değil. Onunla sohbet edeceksiniz. Beyin 3 hafta ile 6 ay ortasındaki bir müddette kimi şeylere alışıyor. 21 günlük toplumsal medya detoksu yapmak çok pratik olmayabilir; lakin pazar günleri, cumartesi akşamdan kapatıp pazartesi sabahına kadar telefonlarınızın kapalı olmasının size ve günlük yaşantınıza çok büyük katkıları olacaktır.
11 Bir öğrencinin akademik muvaffakiyetini etkileyen en değerli faktör, evvelden arkadaş çevresiyken, artık toplumsal medyada geçirdiği vakit. 2-3 yaşındaki bir çocuğun teknoloji ile çok haşır neşir olması, kendi istediği çizgi sineması açıp izlemesi, o çocuğun zeki olduğunu göstermez. Aksine, o çocuğun ilgisiz kaldığını, ihmal edildiğini gösterir ve çocukken ihmal edilen çocukların büyüdükleri vakit pek çok psikiyatrik sorunla karşı karşıya kaldıklarını biliyoruz.